Skírnir - 01.04.2001, Page 45
SKÍRNIR
J0KLENS STORM ...
39
lenskt þjóðerni er skilið sem ákveðin andstæða hins danska, og um
leið sem viðbót við það. Dansk-íslenskar bókmenntir - og sérstakt
samband höfunda þeirra við náttúru og sögu - eru leið Dana að
fyllri skilningi á eigin fortíð og þjóðerni.
Mótun þjóðernis, og sjálfsmyndar12 því tengdu, grundvallast
ávallt á mismun og samsömun, á því að til sé einhver annar sem
hægt er að skilgreina sig frá og einhver hópur sem hægt er að sam-
sama sig með. Það er afar einfalt, ef maður er búinn að grafa sig í
gegnum svolítinn bunka af dönskum dagblöðum frá fyrri hluta 20.
aldar, að sýna fram á að dansk-íslenskar bókmenntir gegna ákveðnu
hlutverki í því að staðfesta slíkan mismun í skrifum danskra gagn-
rýnenda. Þannig er það niðurstaða eins gagnrýnanda að Ormarr
Qrlygsson, fyrsta bindi Sögu Borgarættarinnar eftir Gunnar
Gunnarsson, ættu menn að lesa: „Að sumu leyti vegna sögunnar
sjálfrar, að sumu leyti vegna þess að í henni kynnist maður eðli Is-
lendinganna og skapgerð [Islændingenes Natur og Karakter] - og
þess þörfnumst við Danir."13
Svipuð dæmi má finna í viðtökum verka hinna höfundanna
sem störfuðu í Danmörku í upphafi aldarinnar og fullyrðingar um
íslendingseðlið birtast á ólíklegustu stöðum. Þannig segir í leik-
dómi um frumsýningu Dagmarteatret á leikriti Guðmundar Kamb-
ans Vi Mordere, stofudrama og vandamálaleikriti sem gerist í New
York:
Hinn ungi íslenski höfundur afneitar ekki náttúru ættlands síns í þessu
leikriti. Eftir tvo þætti með einkennilega flatneskjulegri og innantómri
framvindu, þar sem setningarnar virðast frosnar og stífar, hefur verkið sig
í þriðja þætti til hæstu tinda villtrar og tvístraðrar fegurðar, og eldhraun-
ið ryðst fram, rauður loginn kastar birtu sinni eitt augnablik yfir snæ-
breiðuna, til þess eins að slokkna aftur.14
12 Ég nota orðin sjálfsmynd og samsemd fyrir identity. í nýlegri bók um kyn-
þáttahyggju notar Jóhann Hauksson hugtakið „vitundarhólf" fyrir sama hug-
tak. Þótt það nýtist Jóhanni mjög vel í því samhengi sem hann notar það finnst
mér það ótækt hér. Líklega er leitin að einu íslensku hugtaki til að ná yfir öll
blæbrigði orðsins bæði vonlaus og fánýt enda getur verið gott að grípa til ólíkra
hugtaka eftir samhengi. Sjá Jóhann Hauksson 1999: 128-29 og 156-57.
13 Dansk Folketidende 1912.
14 C.E. 1920.