Skírnir - 01.04.2001, Page 59

SKÍRNIR
J0KLENS STORM ...
53
um þriðja bindi Sögu Borgarxttarinnar, Gœst den enejede. Þar eru
bæði kostir og gallar raktir til þjóðernis Gunnars, raunar þannig
að merkileg mótsögn verður í lýsingunni á íslensku eðli sögunnar.
Moller segir fyrst að Gunnar væri náttúrlega ekki Islendingur ef
hann sýndi ekki öðru hvoru veikleika fyrir „langdregnum vanga-
veltum [lange Refleksioner]“.51 En þessar málalengingar bætir
Gunnar upp með einlægri og einfeldningslegri tjáningu! Einn af
meginkostum bókarinnar telur Moller vera þá ástarsögu ungs son-
ar Gests sem ofin er inn í frásögnina:
Hve barnsleg [naive] eru þau ekki í ást sinni! Líkust börnum og ung-
mennum í bændasögum Björnsons. Skyldi skáldskapur nokkurs annars
norræns lands geta hrært hjörtun með jafn barnslegri list? En það tekst
hinni ungu íslensku rómantík sem gengur líkt og barn eftir brún hengi-
flugsins án þess að svima.52
Barnsleg ást ungmennanna verður um leið barnsleg list, Gunnar er
hér samsamaður persónum sínum líkt og hann sé ófær um annað
en að endurspegla beint hið íslenska eðli sitt og þeirra. Þessi túlk-
un verður æ algengari eftir því sem líður á tímabil dansk-íslenskra
bókmennta. Skáldverkin eru ekki lesin sem lýsing á lundarfari og
séreinkennum íslendinga, heldur beinlínis sem dæmi um það.
Höfundarnir eru þá ekki lengur í hlutverki fræðarans, heldur eru
þeir samgrónir persónum sínum sem dæmi um „íslendinginn“ og
sérkenni hans. Þegar svo langt er gengið má tala um mannfræði-
legan lestur á skáldverkum eða jafnvel „mannfræðivillu“, þar sem
skáldskapartexti er fyrst og fremst lesinn eins og eftirmynd frum-
stæðs samfélags fremur en listræn framsetning sem byggir á bók-
menntalegum hefðum og listbrögðum.53
51 M0ller 1914: 65.
52 Maller 1914: 65.
53 Sbr. Gates 1984: 5. Rétt er að gera greinarmun á slíkum lestri og túlkun bók-
mennta út frá kenningum mannfræðinnar þar sem litið er á texta sem e.k. skáld-
lega vettvangslýsingu, sbr. Gísla Pálsson 1993. Grundvallarmunurinn er sá að í
slíkri túlkun er litið á skáldverk sem skýrslu þar sem vandi miðlunar og fram-
setningar er innbyggður í textann. I þeirri mannfræðivillu sem hér er lýst er lit-
ið á textann sem afrit af hinu frumstæða samfélagi og í besta falli hráefni í slíka
skýrslu.