Skírnir - 01.04.2001, Síða 62

56
JÓN YNGVI JÓHANNSSON
SKÍRNIR
Fjóni er samúðin með málstað íslendinga meiri, eins og raunin var
í stjórnmálum þessa tíma:61
Og danskir lesendur munu lesa þessa skáldsögu af áhuga, ekki aðeins
vegna þeirra frábæru lýsinga [á náttúru Islands og samfélagi] sem þar er
að finna, heldur vegna þess að sagan - án þess að reka annan áróður en
þann sem felst í lýsingunum - afhjúpar að danskir kaupmenn hafa ekki
alltaf komið rétt og heiðarlega fram við íbúa íslands.62
Fyrstu viðtökur Strandarinnar eru fullkomin andstæða við þá
túlkun sem orðið hefur ofan á í íslenskri bókmenntasögu. Gagn-
rýnendur eru að vísu sammála um að sagan verði til fyrir ytri
áreiti og erfiðar tilvistaraðstæður, en það er ekki Evrópa á heljar-
þröm sem er nærtækasta skýringin, heldur sem fyrr: Island.
Þannig segir í Aftenposten:
Menn munu árangurslaust leita að hinu ljósa og frjálslega, hinu létta og
glaðlega í þessari skáldsögu sem er vaxin út úr þyngslalegum, sorglegum
og erfiðum náttúruskilyrðum sögueyjunnar uppi [Sagaoen der oppe] í
Norðurhafinu. Skilyrðum sem setja mark sitt á menn sem lifa lífi sínu
langt frá hinum stóra heimi. Samt sem áður er þetta bók sem maður les af
áhuga og frásögnin meitlast í minni manns.63
Næsta skáldsaga Gunnars er í sama anda og Ströndin. Varg i Veum
lýsir Úlfi Ljótssyni, klofnum manni og stefnulausum, sem hlýtur
að farast. Umhverfi sögunnar er Reykjavík samtímans og nú er
ekki að undra að ritdómarar fjalli um pólitík. Gunnar lýsir ís-
lensku stjórnmálalífi af miklu miskunnarleysi og einhverjir þótt-
ust að sjálfsögðu þekkja fyrirmyndirnar. Þó þarf ekki að efast um
að Gunnar ætlaði lýsingu sinni almennara gildi, eins og t. d. rit-
dómari Ringsted Folketidende bendir á þegar hann segir um lýs-
ingu Gunnars á stjórnmálamönnum: „Ffann þekkir þá greinilega á
íslandi. En þegar hann lýsir þeim þarna uppfrá fáum við á tilfinn-
inguna að hann sé ekki alveg ókunnugur þeim hérna niðurfrá.“64
En um haustið 1916 þegar bókin kom út hafði ýmislegt gerst í ís-
61 Danskir sósíaldemókratar voru þegar á reyndi tilbúnir að ganga flokka lengst
til móts við kröfur íslendinga; sjá Sundbol 1978: 80.
62 E-t. 1915.
63 S. H. 1915.
64 C. 1917.