Skírnir - 01.04.2001, Qupperneq 75

SKÍRNIR
VORU TIL LÆRÐAR KONUR ... Á ÍSLANDI?
69
Lœrðar konur um og upp úr endurreisn
Með endurreisninni, og öllum þeim breytingum á lífssýn manna
sem sigldu í kjölfarið, jókst umræðan um menntun kvenna og
hugmyndin um hina lærðu konu, femina docta, fór að taka á sig
ákveðnari mynd.6 Menn ræddu þessi mál mikið á næstu öldum en
urðu líklega aldrei sammála um hvort hin lærða kona ætti rétt á sér
né hvaða kostum hún ætti að vera búin til að teljast lærð. Ljóst er
þó að miklar kröfur voru gerðar til kvenna ef þær áttu að vera
gjaldgengar í þessum fámenna hópi. Þær áttu að geta leyst hefð-
bundin verk kvenna eins og almenna hússtjórn og barnauppeldi
sómasamlega af hendi og enn fremur áttu þær í anda fornmennta-
stefnunnar, húmanismans, að kunna latínu, grísku og jafnvel hebr-
esku, auk þess sem kunnátta í frönsku og þýsku og jafnvel fleiri
tungumálum þótti æskileg. Saga, heimspeki, guðfræði, ættfræði,
tónlist, hannyrðir og jafnvel málaralist voru einnig í verkahring
hinnar lærðu konu. Hvernig átti hún svo að sýna þessa miklu
kunnáttu sína? Fyrst og fremst með ritstörfum og með því að
kenna öðrum. Lærðar konur þýddu stundum stór og mikil verk
yfir á þjóðtungu sína úr t. d. latínu eða einhverju nýju málanna, oft
guðfræðilegs eða heimspekilegs eðlis. Þær skrifuðu bréf bæði á
latínu og öðrum málum, og þær sem náðu bestum tökum á latín-
unni ortu jafnvel á þeirri tungu, enda var það eitt aðaleinkenni
kvenna sem fengust við bókmenntalega iðju að geta ort, ef ekki á
latínu, þá að minnsta kosti á eigin tungu. Það ætti að vera hverjum
og einum ljóst að fáar konur uppfylltu ströngustu skilyrði þess að
teljast lærðar. Því slaknaði eðlilega á kröfum þegar fram liðu
stundir þótt telja megi nokkurn veginn víst að margir hafi lengst
af litið svo á að einhver latínukunnátta væri ein forsenda þess að
kona gæti talist lærð.7
6 Notkun lýsingarorðsins doctus (kvk. docta) á sér langa sögu og þegar í fornöld
gátu menn notað það um konur. Á áletrun frá 1. öld f. Kr. sem fundist hefur í
Róm má lesa að grískættuð fjórtán ára stúlka hafi verið docta. Hún var leysingi
og hafði tekið þátt í sýningu á grísku leikriti en í hverju lærdómur hennar fólst
að öðru leyti er ekki ljóst. Sjá Ernout 1966: 105.
7 Alenius 1993:211-16.