Skírnir - 01.04.2001, Page 76
70
SIGURÐUR PÉTURSSON
SKÍRNIR
Hægt væri að nefna margar konur sem vissulega voru taldar
lærðar og það meira að segja mjög lærðar, doctissimae. Hér verður
látið nægja að minnast á örfáar frá nokkrum löndum sem um leið
sýnir okkur í stórum dráttum hvernig þessi menntahreyfing, einn
þáttur húmanismans, barst um Vesturálfu. Á Ítalíu lofsyngur skáld-
ið og rithöfundurinn Angelo Poliziano (1454-1494) unga stúlku frá
Feneyjum seint á 15. öld. Hann jafnar henni við frægar konur forn-
aldar, t. d. Corneliu, og dáist að bréfum hennar á latínu, ræðustíl,
rökræðulist og kunnáttu í heimspeki, og hefur ekki þurft lítið til þar
sem Poliziano var talinn einn lærðasti og ritfærasti húmanistinn á
Italíu, enda fenginn til að kenna börnum hins mikla lærdóms- og
listunnanda, Lorenzo af Medici (1449-1492) í Flórens.8 Stúlkan sem
hét Cassandra Fedele (um 1465-1558) stóð vel undir því lofi sem á
hana var borið. Á langri ævi sýndi hún afburðakunnáttu í grísku og
latínu og tók virkan þátt í umræðum á ýmsum fræðasviðum, t. d. í
heimspeki, og hafði meira að segja kynni af verkum Aristótelesar
sem fáir höfðu þá. Á sama tíma tók hertogadóttirin í Ferrara, Isa-
bella d’Este (1474-1539), að nema latínu aðeins níu ára gömul og
lagði síðar stund á allar þær listir sem prýða máttu lærða konu með
slíkum árangri að frægir lista- og menntamenn sóttu fúslega heim
glæsilega hirð hennar og eiginmanns hennar, Gonzaga markgreifa í
Mantúu.9 Hin ítalskættaða Katrín af Medici (1519-1589), sem varð
drottning Frakklands og síðar móðir þriggja konunga ríkisins, er
fræg fyrir afskipti sín af stjórnmálum, en færri minnast hennar fyr-
ir þann skerf sem hún lagði til menningarmála. Hún nam ekki að-
eins latínu heldur og grísku og stuðlaði að hinni miklu uppbygg-
ingu klassískra fræða sem átti sér stað í Frakklandi í hennar tíð.10
En það var ekki aðeins á Italíu og í Frakklandi að farið var að
hugsa um menntun kvenna. Árið 1524 birtist á prenti í Antwerpen
fyrsta útgáfa af verkinu De institutione feminae christianae (Um
menntun hinnar kristnu konu) eftir húmanistann Juan Luis Vives
(1492-1540) sem ættaður var frá Spáni en ferðaðist víða um Evr-
8 Bréf Polizianos, sjá Latin Writings of the Italian Humanists 1981: 191-92.
9 Um latínunám ísabellu, sjá Hacke 1999: 216 o.áfr.
10 Nægir að nefna stuðning Katrínar drottningar við kaup á latneskum og grísk-
um handritum sem enn er að finna í Bibliotheque Nationale í París. Um latínu-
og grískunám Katrínar, sjá Franke og Welzel 1999: 68.