Skírnir - 01.04.2001, Page 84

78
SIGURÐUR PÉTURSSON
SKÍRNIR
Hvernig Elín öðlaðist sína kunnáttu er ekki vitað en líklegt má
telja að hún hafi numið af föður sínum eða bræðrum. Ljóst er þó
að Kristín lærði sína latínu með því einu að hlusta á stjúpa sinn.
En hve mikið skyldu þessar konur hafa kunnað í latínu? Um
flestar þeirra er sagt að þær hafi kunnað Dónatinn eða undirstöðu-
atriði latínunnar og því er ljóst að sú kunnátta hefur ekki verið á
mjög háu stigi. Kristín er að því leyti undantekning að hún er sögð
hafa talað latínu, hvað sem það kann að hafa falið í sér. Að öðru
leyti er þessari spurningu ekki auðsvarað. Að kunna Dónatinn eða
undirstöðuatriði latínunnar, hver sem þau hafa nákvæmlega verið,
felur ef til vill ekki svo mikla kunnáttu í sér. En til að geta miðlað
þeirri kunnáttu hlýtur hún að hafa verið staðbetri en virðast kann
við fyrstu sýn. Það að fjórar þessara kvenna hafa nýtt sér latínu-
kunnáttu sína við kennslu er mjög athyglisvert. Ein þeirra er sögð
hafa kennt börnum sínum latínu, önnur sonum, sú þriðja fóstur-
syni en hverjum kenndi þá sú fjórða, Sigríður biskupsfrú?23 Því
miður er þess ekki getið sérstaklega heldur einungis að hún hafi
kennt Dónatinn og hlýtt börnum yfir auk þess að hafa kennt
mörgum, bæði börnum og fullorðnum, kristinfræði og útleggingu
þeirra. Ef til vill gefa ummælin til kynna að Sigríður hafi haldið
nokkurs konar skóla í Skálholti og síðar á Stóra-Núpi þar sem hún
bjó á ekkjuárum sínum. Mikill fengur hefði verið í því að vita
hverjir nemendur hennar voru en þetta verður nú að ráða af lík-
um.24 Hver vísbending er þó mikilvæg, einkum ef haft er í huga að
til þessa hafa menn ekki velt mikið fyrir sér hlutverki kvenna í
23 Guðný Pálsdóttir átti að minnsta kosti átta börn með manni sínum síra Þórði
Guðmundssyni (d. 1659) á Kálfafelli. Af fjórum dætrum þeirra giftust þrjár
prestum og tveir synir urðu prestar, síra Páll (á lífi 1669) aðstoðarprestur á
Kálfafellsstað og síra Jóhann (um 1655-1738) prófastur í Laugardælum sem tal-
inn var einn mesti lærdómsmaður sinnar tíðar. Sigríður Jónsdóttir frá Víðidals-
tungu giftist síra Magnúsi Magnússyni (um 1669-1720) prófasti í Hvammi í
Hvammssveit og átti með honum að minnsta kosti fimm börn, þar af þrjá syni.
Einn þeirra, Jón (um 1700-1779), varð prestur, fyrst á Setbergi og síðar í Sel-
vogsþingum.
24 Sigríður biskupsfrú átti ekki börn sem komust upp. Vitað er að henni var annt
um systkinabörn sín, t. d. Magnús Gíslason (1704-1766) síðar amtmann, og
kunna því einhver þeirra að hafa notið kennslu hennar og leiðsagnar.