Skírnir - 01.04.2001, Page 173
SKÍRNIR
NÝTT LÝÐRÆÐI?
167
mörgum af elstu lýðræðisríkjum heims vex óánægja með helstu
stofnanir lýðræðisins og vantrú á stjórnvöldum, m.a. óánægja
með að stjórnvöld og stjórnmálaflokkar séu í litlum tengslum við
almenning og taki lítið tillit til óska og vilja kjósenda. Með orða-
lagi Olafs Ragnars eiga meginstofnanir lýðræðisins erfitt með að
„ná hjartslætti tímans“. A sama tíma eru flestir á því að lýðræðið
sé æskilegt og eftirsóknarvert í sjálfu sér. Mikill stuðningur er því
við hugmyndina um lýðræði, þó að minna sé vitað um í hverju
þessar hugmyndir séu fólgnar að mati almennings, en minnkandi
trú á þeim lýðræðislegu stofnunum sem fólk býr við. I þessu felst
þverstæða lýðræðisins.
Að mati Dahls hefur hugmyndin um lýðræði tvær hliðar:
Önnur hliðin eru þau réttindi og möguleikar sem fólk hefur til að
taka þátt í stjórnmálum og hafa áhrif á sameiginleg mál, hvort sem
það nú nýtir sér þessi réttindi og möguleika eða ekki. Hin hliðin
er bein þátttaka í stjórnmálum, hvort heldur félagasamtökum,
stjórnmálaumræðum eða kosningum. Afskipti fólks af stjórnmál-
um takmarkast í langflestum tilfellum við það síðastnefnda og fáir
hafa nokkurn áhuga á frekari þátttöku í stjórnmálum umfram það,
eða telja slíka þátttöku hafa sérstakt gildi í sjálfu sér. Tilgáta Dahls
er sú að fólk eigi fyrst og fremst við fyrri hlið lýðræðisins - rétt-
indi og möguleika til þátttöku - þegar það lýsir yfir stuðningi við
það. Til lengdar getur óánægja fólks með lýðræðisleg stjórnvöld
annaðhvort dregið úr stuðningi við lýðræðisleg réttindi og mögu-
leika, og þar með lýðræðið sem stjórnkerfi, eða sannfært fleiri um
nauðsyn þess að taka þátt í stjórnmálum af meiri krafti til að
breyta því hvernig stjórnvöld starfa. Að áliti Dahls þurfa því
stjórnmálafræðingar, stjórnlagafræðingar og aðrir að huga að leið-
um til að ná þessu markmiði og þar með festa lýðræðið í sessi. Hér
virðist mér - en Dahl ræðir það ekki sérstaklega - við þurfa að
íhuga á hvaða forsendum fólk getur tekið þátt í stjórnmálum.
Tæknibyltingin vekur vonir um betri tíð. En ýmsar leiðir eru fær-
ar, með eða án upplýsingatækni, og eru þær vel þekktar: ein þeirra
eru almennar atkvæðagreiðslur eða þjóðaratkvæðagreiðslur, eins
og þær eru oftast kallaðar. Beinu lýðræði og fulltrúalýðræði er
með þessum hætti blandað saman.