Skírnir - 01.04.2001, Side 182

176
BIRGIR HERMANNSSON
SKÍRNIR
að svara neitandi. Þó að þeir eigi það ekki á hættu að kjósendur
taki fram fyrir hendurnar á þeim, munu stjórnmálamenn t.d. varla
nýta sér möguleika (3), nema það þjóni þeirra eigin hagsmunum,
svo sem til að forða klofningi innan flokkanna. Meirihluti Alþing-
is mun vart taka þá áhættu að láta þjóðaratkvæðagreiðslu fara fram
um mál þar sem óvíst er um niðurstöðuna. Reynslan sýnir að þar
sem kjósendur geta haft bein áhrif á það hvort þjóðaratkvæða-
greiðslur fara fram, skipta þær máli og eru algengar, en þar sem
stjórnmálamönnum er slíkt í sjálfsvald sett heyra þær til undan-
tekninga.
VI.
Á síðustu árum hefur mikið verið rætt um áhrif upplýsingatækn-
innar á efnahagslíf og daglegt líf fólks. I þessu efni er gjarnan talað
um nýtt hagkerfi upplýsingaaldarinnar. Eins og ræða Ólafs Ragn-
ars Grímssonar forseta íslands ber vott um, álíta margir að upplýs-
ingatækninni fylgi einnig nýtt lýðræði. Ræða Ólafs Ragnars vakti
nokkra athygli og umræðu sem vonandi heldur áfram. Tilgangur
minn með þessari grein er að fjalla með gagnrýnum hætti um um-
ræðuna og benda á nokkur atriði sem ræða þarf nánar og taka af-
stöðu til. í því sambandi vil ég sérstaklega nefna þjóðaratkvæða-
greiðslur, en tilvist þeirra stendur ekki og fellur með tæknilegum
framförum, heldur því hvers konar stjórnkerfi við viljum búa við.
Tæknin eykur vissulega möguleika okkar í þessu efni, en hún svar-
ar því ekki hvort eða hvernig við viljum nýta okkur þá möguleika.
Þó að tæknin muni sjálfsagt breyta merkingu og innihaldi hugtaks-
ins „fulltrúalýðræði", þá snýst vandamálið eftir sem áður um hvers
konar blöndu af fulltrúalýðræði - með eða án stjórnmálaflokka
(starfsemi þeirra gæti breyst á róttækan hátt) - og milliliðalausri
þátttöku fólks í stjórnmálum og ákvarðanatöku við viljum búa við.
Viljum við óbreytt ástand eða nýtt lýðræði af einhverju tagi?
í upphafi minntist ég á mikilvægi þess að ræða um lýðræði og
stjórnskipun. I samanburði við nágrannaríki okkar er slík umræða
með minnsta móti hér á landi. Án slíkrar umræðu er þó vart hægt
að búast við að bent sé á vankanta eða takmarkanir núverandi
skipulags og að valkostir til breytinga séu rökstuddir. Við slíkar