Skírnir - 01.04.2001, Qupperneq 195

SKÍRNIR
ALÞJÓÐLEG FRÆÐI Á ÍSLENSKU ?
1S9
Sá sem svona yrkir á greinilega ekki um það að velja að kasta ís-
lensku þjóðerni sínu. Að sama skapi er því miður óvíst að kvæðið
hafi náð til eða breytt miklu um þjóðernistaugar Thorvaldsens.
Sjálfur get ég haft það tii marks um eigið þjóðerni hve mjög snilld-
in í ættjarðarljóðum Jónasar snertir við mér, ekki síst þegar brag-
arhátturinn er forn. Eg er sennilega varnarlaust fórnarlamb þjóð-
ernishugmyndafræðilegrar orðræðu!
Víkjum nú aftur að sjálfstæðisrökunum fyrir málvernd. Af því
sem hér hefur verið rætt um tengsl þjóðernis og hugmyndafræði
má draga þá ályktun að þessi rök séu ekki ýkja sterk. Islendingar
gætu ugglaust haldið áfram að vera þjóð þrátt fyrir að tungan hyrfi
sem lifandi mál. Islenskt þjóðerni ræðst af svo ótal mörgu fleiru en
tungunni sem töluð er. Að vísu mætti halda því fram að ef hún
hyrfi úr sögunni myndi tilfinningalegt viðhorf til hennar missa
viðfang sitt og þar með væri einni stoðinni kippt undan íslensku
þjóðerni. En ef þjóðernisráðandi viðhorf eru einhvers konar klasi
eða knippi, eins og hér er stungið upp á, þá er alls óvíst að þetta
breytti miklu til eða frá um íslenskt þjóðerni. Það gæti allt eins
orðið ríkur þáttur í þjóðernisviðhorfum Islendinga eftir daga ís-
lenskunnar að bera taugar til hins forna og útdauða tungumáls,
vera tilbúnir að styðja opinber fjárútlát til fræðilegra rannsókna á
því og leggja jafnvel á sig að læra eitthvert hrafl í því sjálfir.18
Ég tel að það sé líka eins gott að réttlæting málverndar hvíli
ekki á þeirri forsendu að þjóðernið sé heilagt og að það beri að
vernda með ráðum og dáð. Þjóðerni getur í sjálfu sér verið sak-
leysisleg staðreynd, en við þekkjum alltof vel þær hættur sem geta
fylgt því að höfða til þjóðerniskenndar fólks. Þjóðarvitundin er
máttugt afl og eflaust að verulegu leyti ómeðvitað. Þetta afl hefur
reyndar verið virkjað í þágu ágætra málstaða, þar á meðal mál-
verndar, en hörmuleg dæmi um hið gagnstæða eru of kunn til að
frá þurfi að greina. I ljósi þeirra verður allur sá málflutningur að
teljast varhugaverður, sem gefur sér eða heldur því fram að það sé
eitthvað sérstaklega merkilegt að vera Islendingur. Ég fæ ekki séð
að þessi staðhæfing eigi við nein rök að styðjast, heldur sýnist mér
18 Hér mætti ef til vill líta til Vestur-íslendinga og íra til samanburðar.