Skírnir - 01.04.2001, Page 205

SKÍRNIR
KRISTNI Á MIÐÖLDUM
199
of mikil bjartsýni að gera ráð fyrir því að rit sem er ætlað þjóðinni geti
komið fræðimanni að sérstöku gagni. En í ljósi þess að þetta er í fyrsta
sinn sem slík rannsókn er gerð á Islandi, ætti þó svo að vera. Ný nálgun
ætti að draga fram nýjar upplýsingar. Við spurningunni, sem velt var upp
hér að framan, um hvers vegna lágmarksvitneskju um stofnanir og starfs-
menn kirkjunnar sé ekki haldið til haga og hvers vegna Kristni á Islandi
nær ekki takmarki sínu er sennilega til svar, þó í miklu víðara samhengi
en spurt var; íslensk sagnfræði var ekki undir þetta verk búin. Skrefið sem
var tekið með ritun þess var fyrst og fremst rökrétt í samhengi við strauma
og stefnur í aðferðafræði sagnaritunar 9. og 10. áratugarins, en síður í
samhengi við íslenska fræðimennsku. Hér er ekki verið að halda því fram
að aðeins ein leið sé fær eða hafi verið fær, heldur því að þegar litið er um
öxl ætti að vera hægt að skýra og skilja hvers vegna þessi leið var farin.
Niðurstaða ritstjórnarstefnunnar er hins vegar alls ekki skiljanleg í ljósi
þeirrar þekkingar og þeirra rannsókna sem fyrir liggja um íslenska kirkju-
sögu. Til þess að hægt sé að skrifa sögu kristni er aðgangur að sögu kirkj-
unnar nauðsynlegur og þekking á stofnunum hennar og starfsemi. Því
miður er lítil hefð fyrir kirkjusögu hérlendis. Af því litla sem er til er
drjúgur hluti bæði óaðgengilegur og gamaldags og sérfræðiþekking hefur
lengi verið lítil. Hefð í orðræðu kirkjusögunnar og þekking á sögu stofn-
unarinnar er þó grundvöllur að góðri kristnisögu. Þetta gæti einnig verið
vísbending um hvers vegna ekki hefur tekist að skrifa kristnisögu. Eftir á
að hyggja hefði rannsókn á kirkjunni sem stofnun verið eðlilegra upphaf
til að grundvalla kristnisögu á. Ástæða er t.d. að ætla að kristnisagan
franska, Histoire du christinaisme des origines á nosjours, sem gefin var út
í byrjun 10. áratugarins, og er áreiðanlega ein af fyrirmyndum hinnar ís-
lensku, hafi verið byggð á mun ígrundaðri rannsóknum, einungis vegna
þess hve löng hefð er fyrir kirkjusöguritun á þeirri tungu.
Kaþólsk kirkja og miðaldir
Flestum miðaldafræðingum vefst tunga um tönn þegar upp kemur spurn-
ingin um hvað miðaldir séu eiginlega, en hafa þó sæst nokkurn veginn á
að notast megi við hugtakið um þúsund ára tímabil, um það bil frá
500-1500, frá falli Rómar fram að siðaskiptum. Nú eða landafundunum
eða jafnvel uppfinningu prentverksins. Vestrænir fræðimenn hafa Iengi
verið gagnrýndir fyrir að huga fyrst og fremst að sínum heimshluta í
rannsóknum á miðöldum, en það á sér þó skýringar. Hugtakið varð til um
tímabilið milli fornaldar og endurreisnartímans í Vestur-Evrópu og var
ekki ætlað að vísa út fyrir hugmyndaheim þeirra vestrænu manna sem
sköpuðu það. Við fall Rómar skýrðist aðgreiningin milli vesturs og aust-
urs í álfunni og það eina sem vesturhlutinn á sameiginlegt öll þessi þús-
und ár er útbreiðsla kristninnar undir formerkjum kaþólsku kirkjunnar á