Skírnir - 01.04.2001, Page 223

SKÍRNIR KRISTNI Á MIÐÖLDUM 217
formlegrar athafnar, sambærilegrar við refsingu; sá sem hefur tekið hana
út fær aflausn og telst hreinsaður af syndinni). Munurinn á kaþólsku og
lúthersku trúnni á þessu sviði er að kaþólikki iðrast og gerir yfirbót með
milligöngu sóknarprests, en ekki á eigin vegum. Það er eins konar einka-
dómsmál; syndin er tekin fyrir, metin og yfirbótin er í hlutfalli við stærð
hennar. Dauðasyndirnar sjö liggja til grundvallar en viðkomandi fellur í
hið minna bann (excommunicatio minor) við að drýgja þær. Presturinn
vinnur eftir skriftaboðunum. Aðrar syndir heyrðu til opinbera sviðinu,
forum externum. Mál þess sem braut gegn þeim ákvæðum sem leiddu til
banns af sjálfu verkinu (fullkomins páfabanns), var tekið fyrir af engum
öðrum en páfa. Þeir sem á hinn bóginn þrjóskuðust við að gera yfirbót
fyrir dauðasyndir, eða virtu hlýðniskylduna að vettugi á einhvern annan
hátt, voru dæmdir í bann hið meira (excommunicatio major) eftir þrjár
aðvaranir. Þetta voru opinber dómsmál. Biskup, eða dómar sem hann
skipaði, gátu einir fellt og leyst slíkt bann. Þeir unnu samkvæmt kanón-
ískum rétti, Corpus iuris canonici.
Skiptingin í þessar tvær deildir, eða umdæmi, átti sér langan aðdrag-
anda í heimspekilegri umræðu og pólitískum uppákomum.44 Þessi þróun
er einnig hluti af þeirri aðgreiningu sem áður hefur verið vikið að milli
andlegu og veraldlegu málanna. Mikilvægt er, eins og áður, að aðgreining
þessi var ekki að fullu gengin yfir fyrr en undir lok 13. aldar. Hún er kom-
in til Islands, og greinilega höfð til hliðsjónar, í bréfi Eilífs erkibiskups frá
miðri 14. öld:
Prestar allir, er kirkjur halda að Guðs lögum og curam hafa tekið af
biskupi, hafa fullt vald hver í sinni sókn að setja skript, og leysa sókn-
armenn sína af öllum leynilegum syndum sínum og misgerðum skrift-
bornum við sig. En í þessum atburðum skal til biskups vísa og eigi
öðrum af leysa, leynilega ef leynt er. Hinn fyrsti ef nokkur hefur fall-
ið í bann það sem lögin ljá biskupunum einum að leysa.45
A þessu sést að á síðmiðöldum var þetta kerfi við lýði hérlendis. Því var
einnig fylgt af íslenskum kirkjustjórnendum.
44 Þróunin hefur verið rakin í gegnum hugmyndir um pör sem samsvara gjarnan
hinu andlega og veraldlega: Því sem snýr að leynilegum og opinberum (fr. pri-
vat/publique), verufræðilegum og hegðunar- eða agatengdum málum (fr.
ontologie/discipline), því sem tengist náðarmeðulum og dómsvaldi (fr. sacra-
ment/juristiction) og að lokum hið innra og hið ytra svið (lat. forum intern-
um/forum externum). Sjá Franqois Russo, „Pénitence et excommunication.
Etude historique sur les rapports entre la théologie et le droit canon dans le
domaine pénitentiel du IXe au XlIIe siécle“, Recherches de science religieuses.
XXXIII. bindi (París 1946).
45 DIII: 523-524. Stafsetning er færð til nútímahorfs.