Skírnir - 01.04.2001, Síða 229
SKÍRNIR
ER HÆGT AÐ RITA HLUTLÆGT ...
223
ið notaðar til skreytingar, þ.e. ekki til að segja sögu, og gildir það einkum
um myndir af málverkum.3 Þá kemur á óvart hversu fáar myndir fylgja
20. öldinni, þeirri öld sem þó er allra alda myndríkust. Textar við mynd-
ir eru margir ítarlegir og vekja örugglega löngun hjá lesendum til að
kynna sér efnið nánar.4 Hið sama gildir um innskot á lituðum grunni sem
lífga mjög upp á síðurnar og styrkja um leið meginmálið.5 Agnúast mætti
út í ýmis smáatriði en við skulum láta það að méstu liggja milli hluta. I til-
efni aldamóta mætti þó geta þess að höfundarnir vfsa oftsinnis til síðustu
aldar eða síðustu aldamóta í stað þess að nefna með tölum hvað við er átt,
en eins og kunnugt er kom verkið út á árinu 2000. Þetta er þeim mun
bagalegra fyrir þá sök að höfundarnir eru ekki sammála um hvort ný öld
hafi hafist árið 2000 eða 2001.
Um ritstjórnarstefnuna
Þótt þessi grein fjalli eingöngu um tvö síðari bindi þessa mikla verks,
verður ekki hjá því komist að vísa til inngangs í fyrsta bindi, vegna þess
að þar útskýrir ritstjórinn, Hjalti Hugason, markmið og aðferðafræði
verksins í heild:
Með samþykkt Alþingis um ein lög og einn sið - það er eina trú - varð
kristnin grunnur að heimsmynd, lífssýn og gildismati Islendinga.
Langur tími leið uns trúin hafði náð þeirri stöðu. Um langan aldur eða
allt fram á 20. öld má þó segja að kristnin hafi myndað sjálfa uppistöð-
una [leturbr. mín] í menningu landsmanna. A þeirri öld sem nú er á
enda hafa miklar og hraðfara breytingar á hinn bóginn átt sér stað. Nú
er jafnvel svo komið að mörgum virðist óljóst hversu langt inn í næsta
árþúsund íslensk þjóð og kirkja muni eiga formlega samleið. Hvað
sem því líður hefur kristnin sett óafmáanlegt [leturbr. mín] mark sitt
á þjóðina. (I, vii)
3 Mynd Collingwoods af Drekkingarhyl frá 1897 (III, 98) er dæmi um þetta, en
þarna hefði Ijósmynd komið lesendum að betri notum. Lítt skiljanleg er birting
nýlegrar vatnslitamyndar eftir Barböru Árnason af Hítardal (III, 122); myndin
segir okkur sitthvað um handbragð ágætrar listakonu en varla nokkuð um sögu-
staðinn í Hítardal. Sama er að segja um nýlegt málverk af götupredikara eftir Jó-
hannes Geir (IV, 252).
4 Líklega færi vel á því að geta ætíð heimilda í myndatextum í verki sem þessu, þ. e.
ef ekki liggur í augum uppi hvaðan vitneskjan kemur; einnig væri þægilegt fyrir
lesandann að hafa tilvísun í ítarefni. Dæmi: Við texta um minningartöflu Péturs
Þorsteinssonar (III, 208) hefði mátt vísa í 75. opnu í bókinni Hundrab ár í Þjód-
minjasafni (Reykjavík 1973, fjórða útg.).
5 Ekki er alltaf ljóst hvort innskotin eru beinar tilvitnanir eða samin af höfundum
(sbr. III, 172 og 174). Og sum innskotin virðast hafa ruglast á bindum (IV, 153).