Skírnir - 01.04.2001, Side 231
SKÍRNIR
ER HÆGT AÐ RITA HLUTLÆGT ...
225
samtímans, að leggjast á sveif með þeim öflum sem vilja að þessi ákveðna
kirkja verði (áfram) ríkjandi í trúarlífi landsmanna. Til samanburðar
mætti velta því fyrir sér hver viðbrögð lesenda yrðu ef fræðimaður not-
aði hugtakið stjórnmálaflokkur með ákveðnum greini og ætti þar einung-
is við stærsta flokkinn.
Snúum okkur þá að þeim vandkvæðum sem ritun yfirlitsverks af
þessu tagi hlýtur ætíð að vera bundin. Gunnar Karlsson telur að höfund-
arnir hafi sýnt að þeir séu vandanum vaxnir og hrósar þeim fyrir að kunna
„að vekja traust lesenda með því að nefna óþægilegar staðreyndir“.6 Því
til staðfestingar tekur hann tvö dæmi: Hjalti Hugason segi frá þeirri nið-
urstöðu annarra fræðimanna í sínu bindi að líklegra sé að kristnitakan hafi
farið fram 999 heldur en árið 1000; Pétur Pétursson nefni deilur innan
lúthersku kirkjunnar á árinu 1996, en þá var biskup hennar sakaður um
kynferðislega áreitni og einnig var ósamkomulag innan Langholtskirkju.
Þar sem hér er um alkunnar staðreyndir að ræða hefðu höfundarnir vænt-
anlega fengið yfir sig skæðadrífu óvæginnar gagnrýni, hefðu þeir sleppt
að segja frá þeim. Því spyr maður sig hvort Gunnar sé að draga dár að
höfundunum með því að hrósa þeim fyrir að uppfylla slíkar lágmarks-
kröfur. Að ekki sé vísvitandi þagað yfir alkunnri vitneskju, nægir slíkt til
þess að lesandinn fái traust á fræðimanninum? Væri ekki nær að segja að
traust veki einungis sá fræðimaður sem hefur heimildarýni á valdi sínu, sá
sem er fær um að setja afmarkaða hluti í samfélagslegt samhengi, að nýta
sér hefðbundnar og nýstárlegar kenningar, aðferðafræði og túlkunartil-
gátur, en síðast en ekki síst, sá sem reynir meðvitað að auðvelda lesendum
að skilja stöðu sína í sögu og samtíð. Spyrja mætti hvort frásögn Péturs af
deilunum 1996 sé jafntraustvekjandi og Gunnar vill vera láta? I rauninni
nefnir Pétur deiluna í Langholtskirkju aðeins á nafn og segir ekki um
hvað hún snerist, hvað þá að hann skýri út hvernig henni lyktaði (IV,
375). Þannig tekst honum að vekja forvitni lesandans, en gerir auðsjáan-
lega ráð fyrir að aðrir sjái um að svala henni, nema hann gangi út frá því
að allir viti að presturinn varð að lokum að víkja úr embætti. Það vekur
og athygli að Pétur notar þetta tækifæri til að hnýta í fjölmiðla fyrir að
hafa gefið þá mynd af kirkjunni að hún væri í alvarlegri kreppu. Því rúmi
sem Pétur helgar þessu máli ver hann að hálfu í tilvitnun í Þorstein Páls-
son, þáverandi kirkjumálaráðherra, þar sem ráðherrann lýsti því yfir hve
mikilvægu hlutverki lútherska kirkjan gegndi í þjóðlífinu, jafnframt því
sem hann harmaði að átökin hefðu veikt hana. Og dæmi nú hver fyrir sig
hversu traustvekjandi frásögnin sé.
Ymislegt mætti einnig segja um verkið frá sjónarhóli kynjasögunnar,
en sú stefna ritstjórnar að beina kastljósinu að fortíð kvenna átti einmitt
að gera verkið að raunverulegri kristnisögu. Hlutur þeirra í hefðbundinni
6 Gunnar Karlsson, „Verkið sem tókst að vinna. Kristni á íslandi I-IV“, bls. 24.