Skírnir - 01.04.2001, Page 258
252
HANNES HÓLMSTEINN GISSURARSON
SKÍRNIR
svipað og að þessi hugsun kemur líka fyrir í riti franska heimspekingsins
Bernharðs af Chartres, sem Jóhannes frá Salisbury hafði eftir í Metalog-
icon árið 1159. Tryggvi vitnar í orðin: Hic Rbodus, hic salta (232. bls.) en
minnist ekki á það að þau koma fyrir (en að sjálfsögðu ekki á latínu) í
dæmisögum Esóps. Tryggvi vitnar í orð J. W. von Goethes um það að
höfuðviðfangsefni mannsins sé maðurinn sjálfur (263. bls.). En hann læt-
ur þess ógetið að áður höfðu Pierre Charron og Alexander Pope báðir
sagt hið sama. Tryggvi hefur eftir ummæli danska hagfræðingsins Laurits
Vilhelms Bircks (sem hann kallar aðeins L. V. Birck) um það (330. bls.) að
munaður sé það sem nágranni minn eigi en ég hafi ekki efni á sjálfur.
Hann minnist ekki á það, sem er þó fróðlegt, að Birck sagði þetta í fyrir-
lestrum sínum í Kaupmannahafnarháskóla, og urðu ummælin fleyg með
nemendum hans. Tryggvi segir að orðin: „Mennt er máttur" séu sniðin
eftir orðum hinnar helgu bókar um að vitur maður sé betri en sterkur.
Þetta er langsótt. Hann getur þess ekki að enski heimspekingurinn Fran-
cis Bacon sagði beinlínis: Scientia potestas est eða: „Mennt er máttur“ í rit-
inu Meditationes Sacrx (1597).
Tryggvi rekur uppruna orðsins „mjólkurkýr" til leikrita Moliéres
(360. bls.) en tilgreinir ekki í því sambandi vísu Schillers, sem Sveinbjörn
Egilsson sneri svo:
Hjá virðum sumum viskan dýr
vegleg gyðja heitir.
Oðrum er hún kosta kýr,
kálf og mjólk sem veitir.
Tryggvi vitnar í brýningu J. W. von Goethes: „Gedenke zu leben" (363.
bls.) en minnist ekki á andstæðu hennar, sem hún var mynduð vísvitandi
gegn: Memento mori, þótt þau latnesku orð séu alkunn og Sigurður Nor-
dal hafi til dæmis lagt út af hvoru tveggja í löngu máli. Tryggvi hefur um-
mæli úr Orðskviðunum um að sá sem spari vöndinn hati son sinn (431.
bls.) en getur ekki frægra ummæla enska klerksins Roberts Burtons:
„Díógenes sló föðurinn, þegar sonurinn fór að blóta.“ Tryggvi vitnar í
orð Ibsens um að sterkastur sé sá sem standi einn (456. bls.) en lætur þess
ógetið að Schiller notaði nánast sömu orð í leikritinu Wilhelm Tell.
Tryggvi segir víða frá því þegar gert hefur verið lag við ljóð eða þegar
ljóð er sungið við frægt lag, enda gerir það stundum ljóðið fleygt og er
líka fróðlegt í sjálfu sér. Hann getur þess til dæmis (344. bls.) að ítölsku
tónskáldin Palestrina, Astorga og Pergolesi hafi samið tónverk við ljóðið
Stabat mater. Hann getur þess hins vegar ekki að Gísli Brynjúlfsson og
Stefán Ólafsson þýddu báðir sálminn. Hann getur þess ekki heldur að
Rossini, Haydn og Dvorak gerðu líka tónverk við hann. Og hvers vegna
sleppir hann því (126. bls.) að íslands minni („Eldgamla ísafold ...“)
Bjarna Thorarensens er sungið við sama lag og breski þjóðsöngurinn,