Tímarit Máls og menningar - 01.12.2013, Page 132

D ó m a r u m b æ k u r
132 TMM 2013 · 4
borð við Hákon Hlaðajarl og hvernig
máttur hinna líkamlega sterku vopna-
skaksmanna hefur skipt miklu fyrir
valdahlutföllin í samfélaginu – þar sem
líka er að finna betri yfirvöld á borð við
Svein konung tjúguskegg í Danmörku,
heiðarlega kaupmenn og sæfarendur,
höfðingja, bændur og skáld.
Stíll sögunnar er ekki síður afrek;
forn- og frumlegur í senn, fullur af
kímni og glettum sem springa út í
helstu „heimild“ sögumanns, hinni áður
óþekktu Þorleifsdrápu Hallbjarnar þjóð-
skálds. Nútímalesandi finnur strax að
hann er ekki byrjaður á neinni hvers-
dagssögu. Sjálfum fannst mér það eins
og að setjast við svala lind í gróinni
birkilaut eftir klungur í brunahrauni
þegar ég fékk Hér liggur skáld í hend-
urnar á jólavertíðinni í fyrra og byrjaði
að lesa. 
En þótt hafa megi ómælt gaman af
deilum þeirra Svarfdæla um kvennamál
í þröngum dal, heiður og sóma, og lesa
söguna sem nýsköpun á fornu sagnaefni
sem of lengi hefur legið samhengislítið
og óbætt hjá garði er hitt mikilsverðara
að hér er teflt saman ólíkum lífsgildum,
hinni eftirsóknarverðu og kröfuhörðu
list skáldskaparins og mætti hinnar
andlegu spektar andspænis menningar-
snauðum fautaskap sem neytir aflsmun-
ar síns, hvort sem hann birtist á túnum
alþýðunnar í Svarfaðardal eða í verkum
valdameiri manna á borð við Hákon
Hlaðajarl. Á endanum eru það hin
frómu gildi listarinnar sem lifa af og
skipta fólk máli þótt afl og galdrar ill-
virkjanna geti valdið miklum stundar-
skaða í mannlífinu.
Hildur Ýr Ísberg
Heiðarleiki eftir
hentugleikum
Kristín Eríksdóttir: Hvítfeld – fjölskyldu-
saga. JPV 2012.
Jenna Hvítfeld er sögumaður í stærstum
hluta þessarar bókar og talar í fyrstu
persónu. Hjá henni fær lesandinn allar
sínar upplýsingar um hana sjálfa og við-
burðaríkt líf hennar og mikið af upplýs-
ingum um aðrar persónur. Lesandinn
heldur í fyrstu að hann geti treyst Jennu,
vegna þess að hún viðurkennir fyrir
honum að hún sé lygari, að hún ljúgi
öllu að öllum. Þar með telur lesandinn
að Jenna hafi hleypt sér á bak við tjöld-
in, hann sé trúnaðarvinur og geti treyst
henni.
Smátt og smátt kemst hann þó að því
að þetta er ekki á rökum reist. Jennu er
ekki treystandi og lesandinn verður
virkur þátttakandi í lygum hennar með
því að verða einn af þeim sem hún
speglar sig í. Álit lesandans skiptir
Jennu máli, það myndast því eins konar
gagnvirkni í lestrinum, því Jenna gerir
lesandann að fórnarlambi lyga sinna,
hún sýnir honum hvernig hún blekkir
aðra og blekkir hann um leið. Og þetta
eru forsendur þess lygavefs sem sýndur
er verða til í þessari sérkennilegu og frá-
bæru bók Kristínar Eiríksdóttur.
Mun sannleikurinn gera yður
frjálsan?
Sannleikurinn er sagna bestur eða svo
er okkur sagt frá blautu barnsbeini. Það
er ljótt að ljúga og stranglega bannað í
níunda boðorðinu. En þegar nánar er að
gætt verður hins vegar ljóst að allir