Tímarit Máls og menningar - 01.12.2013, Síða 134

D ó m a r u m b æ k u r
134 TMM 2013 · 4
raun betra en það er. Þetta er í f lestum
tilfellum sárasaklaust og þessi gerð svið-
setningar er ásættanleg að mati sam-
félagsins.
Aðalpersóna bókarinnar Hvítfeld,
Jenna Hvítfeld, gengur þó talsvert lengra
en þetta. Það er hægt að halda því fram
að hún kaffæri þrána eftir betra lífi og
setji í hennar stað þrána eftir þessari
sviðsetningu einni, glansmyndinni sem
felst í áliti annarra á henni. Hún speglar
sig í áliti annarra og sjálfsmynd hennar
„hverfur“ þegar aðrir sjá í gegn um hana.
Jenna rýfur friðarsáttmála samfélagsins í
hvert einasta skipti sem hún opnar
munninn. Lygar hennar snúa bæði að
ytri aðstæðum hennar og innra sálarlífi.
Móðir Jennu, Hulda, er lygari af allt
öðrum toga. Hún lýgur ekki til um stað-
reyndir, hún segist ekki hafa klárað nám
sem hún ekki kláraði eða búa einhvers-
staðar þar sem hún ekki býr. Hún lýgur
samt sem áður á hverjum degi. Hún
lýgur að sjálfri sér, samfélaginu og börn-
unum sínum, lýgur því að það sé allt í
lagi með hana, henni líði ekki illa,
hjónaband hennar sé hamingjusamt …
Hulda lifir í stöðugri vanlíðan. Æsku-
heimili hennar einkennist af upplausn,
vanrækslu og drasli, móðir hennar, Dýr-
leif, er með söfnunaráráttu, enginn
sinnir Huldu og hún verður fyrir kyn-
ferðislegri misnotkun sem barn. Hún er
ekki ástfangin af manninum sínum,
sem reynist svo vera eiturlyfjafíkill sem
ekki getur haft stjórn á skapi sínu. Yfir
allt þetta breiðir hún og þær lygar henn-
ar eru annars eðlis en lygar Jennu. Þær
brjóta ekki í bága við friðarsáttmála
samfélagsins, snúast um tilfinningar en
ekki staðreyndir og eru í raun og veru
mjög þægilegar fyrir hina þegnana. Ef
þeir vita ekkert um hvað er að gerast í
lífi Huldu, ef þeir láta hana bara ljúga að
sér, þurfa þeir ekki að hjálpa henni eða
börnunum hennar, enginn þarf að baka
sér óþægindi með annarra manna
vandamálum. Þessar lygar eru því sam-
félagslega ásættanlegar, þetta er svið-
setning sem er friðþæging fyrir hina
þegna samfélagsins, sem vilja bara halda
áfram í sínum tannhjólaförum.
Þó lygar Huldu séu almennt ásættan-
legar í samfélaginu, eru þær ekki síður
skaðlegar en lygar Jennu. Hún hefur
rangfeðrað yngri systurina Eufemíu og
grunurinn um það eyðileggur bæði
hjónabandið og Eufemíu. Hægt er að
færa rök fyrir því að hið persónulega
niðurbrot sem hlýst af lygunum sé í
raun skaðlegra en flest annað, þar sem
þær hafa talsverð áhrif á líf manns
hennar, barna og systur. Það má segja að
Hulda sé „svindlari» af þeirri gerð sem
Langford og Clance fjalla um í grein
sinni frá 1993, The Impostor Phenome-
non: Recent research findings regarding
dynamics, personality and family pat-
terns and their implications for treat-
ment. „Svindlari“ merkir þar fólk sem
upplifir sig sem svindlara vegna lélegrar
sjálfsmyndar sem ekki fellur að hug-
myndum umhverfisins um það. Hulda
trúir ekki á eigin árangur í skóla, eða
sambönd við annað fólk og hún lætur
misnotkun Atla, elskhuga síns og kenn-
ara, yfir sig ganga án þess að efast um
að hún eigi það skilið. Hún er líka hald-
in þrifnaðaráráttu, sem er bæði við-
brögð við sóðaskap móðurinnar og liður
í því að segja við samfélagið „það er allt
í lagi með mig».
Sjálfsfyrirlitning Huldu kallast á við
sjálfsupphafningu dótturinnar Jennu
sem þráir að vera fullkomin. Smám
saman hættir hún að hafa þörf fyrir
raunverulega velgengni og lætur sér
nægja að búa til glansmynd af lífi sínu,
án þess að það sé innistæða fyrir henni.
Henni fannst t.d. ekki nauðsynlegt að
klára námið sem hún fór til Bandaríkj-
anna til að stunda, heldur lýgur hún því