Tímarit Máls og menningar - 01.06.2017, Page 79

M a ð u r á s t r ö n d o g l e i t i n a ð j a f n væ g i
TMM 2017 · 2 79
nýtt um Meursault, mömmu hans, Marie vinkonu hans, morðið, sólina,
réttarhöldin og … Arabann. Í þeirri ríkulegu flóru tímaritsgreina og bóka
um Útlendinginn sem litið hafa dagsins ljós allt frá útgáfu verksins er skáld-
saga alsírska rithöfundarins og blaðamannsins Kamels Daoud, Meursault,
contre-enquête (Meursault, gagn-rannsókn) frá árinu 2013 líklega ein sú for-
vitnilegasta.5 Daoud segir sögu Arabans sem Camus skildi við í sandinum,
nafnlausan og dauðan. Um hann verður fjallað í þessari grein sem hverfist
um átök og ádeilur en líka um eina af uppsprettum skáldskaparins: hvers-
dagslegan atburð úr daglega lífinu.
Í bók sinni, Looking for The Stranger. Albert Camus and the Life of a Literary
Classic, veltir bandaríski bókmenntafræðingurinn og þýðandinn Alice
Kaplan því fyrir sér hvers vegna áhrif og útbreiðsla þessarar fyrstu útgefnu
skáldsögu hins unga og óþekkta Camus hafi verið eins mikil og raun ber
vitni.6 Hún rekur vinsældir Útlendingsins til fyrstu ensku þýðingarinnar á
verkinu, frá 1946, sem höfundurinn var reyndar ekki alls kostar ánægður
með, og kynningar á verki hans í Bandaríkjunum. Þar með hafi Camus
orðið einn af þekktustu höfundum tuttugustu aldarinnar. Kaplan fylgir
Camus skref fyrir skref og tínir til ótal þræði úr fortíð og samtíma höfundar
– persónur, atvik og staði – sem höfundurinn fléttar saman í skáldsögunni.
Hún segir frá ýmsum þáttum í lífi Camus sem gætu hafa haft áhrif á tilurð
verksins, svo sem starfi hans sem blaðamaður í Algeirsborg þar sem hann
skrifaði meðal annars um réttarhöld. Hún rifjar upp dvöl hans í hinni her-
setnu París þegar hann vann að skáldsögunni, minnist á berklana sem hrjáðu
hann allt frá unglingsárum og settu svip sinn á viðhorf hans til lífsins. Hún
fjallar um gagnrýni á verk hans, bæði þá fagurfræðilegu og þá pólitísku sem
beinist einkum að því hvort morðið á ströndinni og nafnleysi fórnarlambsins
hafi endurspeglað viðhorf Camus til Araba í Alsír þegar verkið var skrifað.
Einnig nefnir hún bókmenntaverk sem höfundurinn las sem ungur maður
og skáldsögur sem nutu vinsælda í Frakklandi á þessu tímabili, og bendir
sérstaklega á áhrif skáldsögunnar The Postman Always Rings Twice eftir
James M. Cain, sem kom út í franskri þýðingu árið 1936. Þaðan telur hún að
höfundurinn hafi fengið hugmyndina að því að láta sögumann segja, í fyrstu
persónu, frá glæp sínum úr fangaklefa áður en hann er tekinn af lífi og að
kalla manninn á ströndinni „Araba“ í stað þess að gefa honum nafn. Þangað
rekur hún þann minimalíska stíl sem einkennir verkið þótt fleiri verk og höf-
undar, t.d. Hemingway, hafi einnig verið nefnd sem áhrifavaldar þegar stíll
Camus á í hlut.7
Eitt af því fyrsta sem lesandi Útlendingsins tekur eftir er einmitt stíllinn. Í
þessari fyrstu persónu frásögn, sem hefur alla jafna þau áhrif að færa lesanda
nær sögumanni þar eð sagan er sögð frá hans sjónarhorni, eru setningarnar
iðulega stuttar og einfaldar. Franski fræðimaðurinn Roland Barthes talaði
um „litlaus“ eða „hlutlaus“ skrif (fr. écriture blanche) þegar hann fjallaði um