Tímarit Máls og menningar - 01.06.2017, Page 81

M a ð u r á s t r ö n d o g l e i t i n a ð j a f n væ g i
TMM 2017 · 2 81
þar sem Meursault drepur Araba sem liggur einn í forsælu við uppsprettu. Í
síðari hluta verksins fylgjumst við með yfirheyrslum, réttarhöldum og hugs-
unum Meursault í fangelsinu. Í sögulok situr hann í fangaklefa og bíður þess
að vera tekinn af lífi.
Þótt þátíðarmyndir sagnorða í frásögn Meursault hafi vakið athygli er
það þó frekar framkoma hans, tilsvör og hugsanir sem vafist hafa fyrir les-
endum og gera enn. Sumir hrífast af einlægni hans og hreinskilni, öðrum
finnst hann tilfinningalaus, dofinn, skeytingarlaus, leiðinlegur, pirrandi eða
heimskur. Enn öðrum finnst hann óskiljanlegur eða jafnvel siðlaus: Hann
grætur ekki yfir líki móður sinnar, veit ekki hvað hún var gömul, horfir á
gamanmynd daginn eftir jarðarförina, veit ekki hvort hann elskar konuna
sem hann sefur hjá, hjálpar kunningja sínum við að koma höggi á fyrrverandi
kærustu og drepur svo ókunnugan mann sem hann á ekkert sökótt við. Við
yfirheyrslu segist hann hafa skotið manninn vegna sólarinnar en iðrast þess
ekki og þegar dómur er fallinn hafnar hann Guði og fyrirgefningu hans og
segist svo endurtaka allt á sama hátt ef hann fengi annað líf.
Nokkrum mánuðum eftir útgáfu Útlendingsins sendi Camus frá sér rit-
gerðina Le Mythe de Sisyphe þar sem hann fjallar meðal annars um absúrd-
ismann og þögnina sem glymur í eyrum þess sem innir heiminn eftir
merkingu. Bæði verkin tilheyra þeim flokki ritverka hans sem hann kallaði
absúrd-verkin.13 Þótt Sartre hafi farið lofsamlegum orðum um skáldsöguna
og skipað höfundi hennar í hóp franskra eða frönskumælandi hugsuða,
ásamt t.d. Pascal og Rousseau, átti hann erfitt með að skilja sögupersónu
sem syndir í sjónum, slær sér upp með stúlku og fer í bíó daginn eftir að
mamma hans er jörðuð. Hann taldi að í Le Mythe de Sisyphe, sem hann gerði
góðlátlegt grín að, hefði Camus lagt fram skýringar á Útlendingnum og aðal-
söguhetju verksins sem væri hvorki góð né vond, siðlaus né mórölsk, heldur
„absúrd“. Í því felist að Meursault sé saklaus vegna þess að absúrd maður lifir
í núinu og þarf því ekki að réttlæta neitt; þess vegna fylgi hann ekki reglum
samfélagsins. Þannig sé útlendingur Camus framandi í augum annarra á
bæði jákvæðan (Marie finnst hann skrýtinn) og neikvæðan hátt (rétturinn
dæmir hann til dauða). Skáldsagan sem slík skýri sig ekki sjálf vegna þess
að absúrd söguhetja lýsir en útskýrir ekki og þannig verðum við að taka
henni: sem stuttri samveru eða samruna höfundar og lesanda, handan skyn-
seminnar.14 Sjálfur sagði Camus verkin tvö vera nátengd, að þau fjölluðu um
það sama og jafnvel að saman mynduðu þau eitt verk. Í fyrrnefndum inn-
gangi verksins frá 1955 sagði hann svo Meursault vera mann sem er dæmdur
til dauða vegna þess að hann neitar að leika leikinn og því sé hann utangátta
í því samfélagi sem hann býr í. Með því að leika ekki leikinn neiti hann að
ljúga; að ljúga sé ekki bara að segja ósatt heldur einnig að segja meira en það
sem er satt og meira en maður finnur. Það geri fólk iðulega til að einfalda sér
lífið. Meursault komi hins vegar til dyranna eins og hann er klæddur, neiti
að dylja tilfinningar sínar og sé haldinn ástríðu fyrir sannleikanum og hinu