Tímarit Máls og menningar - 01.06.2017, Blaðsíða 82

Á s d í s R . M a g n ú s d ó t t i r
82 TMM 2017 · 2
algera: „Þess vegna fælust ekki mikil mistök í að lesa Útlendinginn sem sögu
um mann sem, án þess að drýgja hetjudáðir, er fús til þess að deyja fyrir
sannleikann. Ég sagði einnig, og það er mótsagnakennt, að ég hefði reynt að
setja í sögupersónuna þann eina krist sem við verðskuldum“.15 En er Meur-
sault jafn saklaus og Camus gefur í skyn hér?
Meursault kennir sólinni um þegar hann er spurður um morðið á Arab-
anum. Hann fór einn út í steikjandi hitann með byssu félaga síns í vasanum
og sá Arabann sem lá í sandinum; honum sýndist glitra á hnífsblað í hendi
hans, brennandi sólin helltist yfir hann og hann skaut. Ekkert í senunni
getur réttlætt morðið, allra síst hvers vegna Meursault skýtur fimm skotum
á liggjandi mann. Hér hafa fræðimenn, t.d. Roland Barthes, séð skyldleika
milli sólarinnar sem íþyngir Meursault og hefur áhrif á gerðir hans og
sólarinnar sem birtist í verkum forngrísku skáldanna og í goðsögum en þar
hefur guðinn Helíos sitt að segja um örlög mannanna.16 Þessi tenging fellur
vel að þeirri „miðjarðarhafshugsun“ (fr. la pensée du midi) sem Camus átti
síðar eftir að fjalla um í skrifum sínum. Hún hefur þó ekki dugað til að lægja
raddir þeirra lesenda sem sjá í þessu atviki fyrirlitningu Camus á Alsíringum.
Skáldsagan Útlendingurinn er samin á miklum umbrotatímum og þótt
margir hafi fjallað lofsamlega um Camus og verk hans hefur hann einnig
verið gagnrýndur harðlega. Deilur hans og Sartre eru mörgum kunnar en
þær sneru einkum að Alsírdeilunni og kommúnisma, sem Camus gagnrýndi
í L’homme révolté. Alsír varð frönsk nýlenda árið 1830 og þangað fluttist
stór hópur innflytjenda, einkum frá Frakklandi en einnig frá fleiri löndum,
s.s. Spáni og Ítalíu. Um miðja 20. öld var hlutfall íbúa landsins þannig að
Alsíringar, einkum Arabar og Berbar, voru um níu milljónir en nýlendubúar,
þ.e. afkomendur evrópskra innflytjenda, um ein milljón. Þeir síðarnefndu
bjuggu flestir í Algeirsborg, Oran eða Constantine en hluti þeirra stundaði
landbúnað. Þótt margir þeirra byggju við fátækt var staða þeirra önnur en
múslima og voru þessir hópar að mestu leyti aðskildir og nutu ekki sömu
réttinda í landinu. Upphaf sjálfstæðisbaráttu Alsíringa er oft rakið til ársins
1945 þegar átök brutust út við fagnaðarlæti í lok síðari heimsstyrjaldar en
árin þar á undan hafði einnig borið á mótmælum. Frakkar mættu þessu
af mikilli hörku og út braust grimmdarlegt stríð árið 1954 sem lauk árið
1962 með fullu sjálfstæði Alsír. Líkt og margir franskir menntamenn studdi
Sartre sjálfstæðisbaráttu nýlendunnar en Camus var andsnúinn aðskilnaði
landanna og vildi að Alsíringar og nýlendubúar lifðu saman í sátt.
Það er ef til vill ekki furða að Camus, sem fæddist og ólst upp í Alsír, hafi
sætt gagnrýni fyrir það að hafa ekki sýnt kröfum Alsíringa um sjálfstæði frá
Frakklandi meiri skilning. Í flestum verka hans eru þeir nafnlausar söguper-
sónur og þöglar. Því má spyrja hvers vegna sú heimsmynd sem þar kemur
fram endurspegli fyrst og fremst hið frönskumælandi samfélag landsins en
ekki þann flókna veruleika Alsírbúa sem Camus þekkti þó mæta vel. Árið