Tímarit Máls og menningar - 01.06.2017, Page 83

M a ð u r á s t r ö n d o g l e i t i n a ð j a f n væ g i
TMM 2017 · 2 83
1970 sendi Conor Cruise O’Brien frá sér bók sem kom af stað umfjöllun um
verk Camus í anda síðnýlendufræða í hinum enskumælandi heimi.17 Edward
W. Said hélt áfram á sömu braut í kafla sem hann helgaði höfundinum í
ritinu Culture and Imperialism árið 1993 þar sem verk Camus eru sett í sam-
hengi við nýlendustefnu Frakka í Alsír.18
Camus var vissulega innfæddur Alsírbúi en hann var af evrópskum upp-
runa og menntun hans var að öllu leyti frönsk eins og ævisöguritarar hans
lýsa í verkum sínum, þar á meðal Herbert R. Lottmann og Olivier Todd.
Hann hóf ungur störf sem blaðamaður og skrifaði um ofbeldi, fátækt og mis-
rétti í blaðagreinum sínum sem komu út árið 1958 í Chroniques algériennes.
Hann hefði því átt að hafa skilning á stöðu Alsíringa og baráttu þeirra gegn
nýlenduherrunum, ekki síst á tímum þegar gömul nýlenduveldi voru að liðast
í sundur, sbr. stríðið í Indókína og baráttu Indverja sem fengu sjálfstæði 1947.
Said nefnir ýmsa höfunda sem settu fram allt aðra sýn á Alsír í ritum sínum,
bæði Frakka og Alsírbúa, og bendir á að verk Camus, sem skrifuð séu fyrir
franska lesendur, endurspegli hins vegar yfirlætislega nýlendusýn Frakka og
þar sé Meursault dæmi um þá stöðu – blindgötu – sem nýlendubúar voru í:
að eiga ekkert val, enga möguleika, sem kemur fram í sannfæringu hans um
að hafa haft rétt fyrir sér og að hafa enn rétt fyrir sér; að gera það sama ef
hann fengi annað tækifæri, lifa aftur og lifa eins. Þess vegna hafi frásagnir
Camus aðeins getað orðið til í slíku samfélagi og á þessum sögulega tíma:
„í þeim sé neikvæður þróttur þar sem hin harmræna, mannlega alvara
nýlendustefnunnar kemur skýrt fram á stórbrotinn hátt, í síðasta sinn, áður
en hún verður rústir einar. Þær tjá sóun og sorg sem við höfum enn ekki náð
að skilja til fulls eða jafnað okkur á.“19
Þrátt fyrir gagnrýni og deilur, ekki síst í Frakklandi, fékk Camus Nób-
elsverðlaunin árið 1957 og eftir dauða hans 1960 jukust enn vinsældir
hans utan Frakklands en líka í heimalandinu. En hvernig, spyr franski
bókmenntafræðingurinn Yves Ansel, gat Camus sem var í hálfgerðri ónáð
meðal frönsku heimspekielítunnar eftir útgáfu L’homme révolté 1951 og
vegna afstöðu sinnar í Alsírdeildunni, orðið þessi „þjóðarhetja“ sem hann
er enn í dag. Það er viðfangsefni hans í bókinni Albert Camus, totem et
tabou. Politique de la postérité sem kom út árið 2012. Þar lýsir hann því
hvernig opinber pólitískur vilji og hugmyndafræði liggi að baki velgengni
höfundarins, frekar en verkin sjálf. Enn sé sterkur vilji til þess í Frakklandi
að varðveita minningu Camus og horfa framhjá því sem er raunverulega að
finna í verkum hans. Þau hafi smátt og smátt öðlast það vægi sem þau hafa
í dag, orðið „klassísk“, þegar í ljós komu óþægilegar staðreyndir um Stalín
og kommúnismann, sem Sartre hafði varið en Camus gagnrýnt og líkt við
nasismann, og frægðarsól Sartre fór að dvína. Fall Berlínarmúrsins hafi
enn frekar verið til vitnis um að Camus hafi haft rétt fyrir sér. Í þessu sam-
hengi má geta þess að á 50 ára dánarafmæli Camus, vildi þáverandi forseti
Frakklands, Nicolas Sarkozy, láta flytja jarðneskar leifar hans frá bænum