Tímarit Máls og menningar - 01.06.2017, Page 118

A u ð ó l f u r G u n n a r s s o n
118 TMM 2017 · 2
þegar þessu máli var hreyft í fyrsta sinn á Norðurlöndum. (Eiríkur Albertsson, 1938,
bls. 119–120)
Rit Magnúsar voru prentuð á dönsku með gotnesku letri og geymast á
dönskum bókasöfnum. Mikið verk er því óunnið að þýða rit Magnúsar á
móðurmál hans og á alþjóðlegt tungumál, þannig að þau verði aðgengileg
almenningi og íslenskum og erlendum fræðimönnum til rannsókna og
skoðanaskipta, svo að hann megi öðlast þann sess, sem honum ber í menn-
ingarsögu Norðurlanda. Magnús er nú á dögum fáum kunnur sem frum-
herji í baráttunni fyrir jafnrétti kynjanna. Hér eiga sem oftar við ljóðlínur
skáldsins frá Fagraskógi: „Fáir njóta eldanna, sem fyrstir kveikja þá.“
En hvernig var skoðunum Magnúsar og ritum hans um trúmál tekið
heima og erlendis? Rit hans vöktu athygli í Danmörku og einnig í Svíþjóð
og Þýskalandi, þótt þau væru rituð á dönsku. Í upphafi beindi Magnús
spjótum sínum mest að Martensen, yfirmanni sínum við guðfræðideildina,
skoðunum hans og kennslu um trúmál. Martensen svaraði Magnúsi aðeins
í upphafi, en kaus síðan að þegja þunnu hljóði að ráði Mynsters Sjálands-
biskups. En þótt fulltrúar dönsku kirkjunnar reyndu að þegja Magnús í
hel, hlutu rit hans jákvæðar undirtektir í frjálslyndum blöðum og að áliti
Eiríks Albertssonar má ráða af ritdómum, að Magnús hafi verið virtur guð-
fræðingur og rithöfundur af dönskum menntamönnum. En undirtektirnar
voru misjafnar. Ágúst H. Bjarnason segir: „Hvernig var nú þessu stórmerka
riti Magnúsar um Jóhannesarguðspjall tekið? – Því var tekið með þögn í
Danmörku, með hinni mestu virðingu og viðurkenningu í Svíaríki og þýtt á
sænsku af sjera Ekdahl í Stokkhólmi, en með fyrirlitningu og persónulegum
svívirðingum á Íslandi.“ (Ágúst H. Bjarnason, 1924, bls 63)
Ágúst vitnar í frásögn Jóns Ólafssonar ritstjóra af presti, sem ritaði í blaðið
Íslending og taldi Magnús „ djöfulóðan“ og lagði til, án þess að hafa lesið
rit Magnúsar, að öll rit hans yrðu brennd á báli og helst hann sjálfur með
þeim. Jón Thoroddsen, sýslumaður og skáld og einn af útgefendum blaðsins,
hafi tekið undir það, að Magnús væri djöfulóður og hvatt valdstjórnina í
Danmörku til að setja Magnús í svartholið. Einn var þó sá íslenskur maður,
sem tók upp hanskann fyrir Magnús. Það var presturinn og þjóðskáldið
Matthías Jochumsson. Hann var eini íslenski gesturinn, er sat fjórða kirkju-
þing Norðurlanda, sem haldið var í Kaupmannahöfn 1874. Þar voru saman-
komnir helstu leiðtogar og kennimenn kirknanna á Norðurlöndum. Séra
Matthías lýsir í minningabók sinni, Sögukaflar af sjálfum mér, á myndrænan
hátt því, sem þar fór fram og uppgjöri Magnúsar við kollega sína á þinginu.
Í upphafi fundar, næstur á eftir öldungnum Grundtvig, fékk Magnús orðið.
Síðan segir:
Þegar í byrjun hinnar djörfu og vel fluttu ræðu Magnúsar fór að koma ys og órói í
salinn, og óx svo háreystin að ekki heyrðist orð … (Köll í salnum: „Niður með ræðu-
manninn“ en aðrir æptu: „Vér vitum á hvern vér trúum!“). En Magnús stóð kyrr, og