Tímarit Máls og menningar - 01.12.2016, Page 74

K r i s t j á n J ó h a n n J ó n s s o n
74 TMM 2016 · 4
sinnar, bauð henni að setjast á bak hestinum fyrir aftan sig og ríða til kirkju
því nú skyldu þau gifta sig og ætlaði að taka hana nauðuga með sér í gröfina.
Frekar kaldranalegt myndmál yfir hjónabandið! Hún var svo heppin að
hatturinn lyftist aðeins á höfðinu og hún sá í hvítan blett í hnakkanum þar
sem hauskúpan var ber. Það er eins gott fyrir stúlkur að hafa augun hjá sér.
Þessar sögur og aðrar af sama tagi eiga enn fótfestu í íslenskri menningu.
Þó að þeir atburðir sem hér er lýst séu ef til vill frekar ótrúlegir er samt sann-
leikur í sögunum og hann verður til þess að fólk víkur þeim ekki frá sér. Við
vitum að karlmenn hafa stundum lagt ósanngjarnt hatur á konur sem hafna
þeim og það hefur jafnvel bitnað á systrum þeirra, eins og í sögunni af Þor-
geirsbola, og eftir stendur alblóðugt, hálfflegið nautið eins og tákn um karl-
mannlega illsku. Í sögunni um djáknann er sama þema: Ástin sigrar allt og
getur skapað skelfileg vandræði og verið sterkari en dauðinn.
Þjóðsögur og skáldskapur
Víkjum aftur að Draugaslóð. Þar er eins og áður segir hliðarsaga af Rey-
nolds-bræðrunum skosku, sem höfundurinn, Kristín Helga Gunnarsdóttir,
hefur samið og lagað að ferlinu í sögu Reynistaðabræðra. Í þessum tveimur
sögum er ekki byggt á of mikilli ást milli karls og konu, heldur of lítilli ást á
börnum. Foreldrarnir eru gráðugir og kaldlyndir og verða börnum sínum að
bana með heimskulegum áætlunum. Eftir stendur sá sannleikur að græðgi
og kaldlyndi drepur börn. Þáttur dauðans í lífinu birtist þannig á ýmsa vegu
í íslenskum sagnaheimi. Hér hverfur heimurinn ekki börnunum vegna þess
að góðir vinir eða foreldrar deyja, heldur deyja börnin vegna þess að for-
eldrarnir eru illir. Þú getur gert þínum nánustu ýmislegt verra en að deyja.
Eyvindur, aðalpersónan í sögunni Draugaslóð er eins og áður sagði 13
ára og býr með ömmu sinni. Afinn er dáinn en hann er samt alltaf nálægur
vegna þess að hann var góður og vitur maður. Amma talar við sjálfa sig og
ber mál undir afa sem hefur verið dáinn árum saman og þau komast yfir-
leitt að skynsamlegum niðurstöðum. Hans er saknað en dauði hans er ekki
endanlegur vegna þess að líf hans var mikilvægt. Faðir Eyvindar hefur aldrei
látið neitt til sín taka í lífi Eyvindar, hann er sjálfsagt á lífi þannig séð en
skiptir engu máli og er því í reynd miklu dauðari en afinn. Móðir Eyvindar
er við nám í útlöndum, skildi hann eftir hjá ömmu sinni en kemur yfirleitt
og er eitthvað hjá þeim á sumrin. Fyrir Eyvindi er hún dauð sem móðir en
hefur tekið sér einhvers konar systurhlutverk. Hann viðurkennir hana ekki
sem móður en líkar samt þokkalega við hana. Amma hans er í reynd móðir
þeirra beggja.
Í rás sögunnar gerist það að hin eiginlega móðir Eyvindar, Þóra, flytur
heim, ræður sig sem landvörð á Kili, þar sem Reynistaðabræður fórust, bæði
í veruleikanum og þjóðsögunni, og þar sem Kristín Helga lætur Reynolds-
bræðurna skosku farast og týnast í hliðstæðri sögu. Litla húsið við vatnið