Tímarit Máls og menningar - 01.12.2017, Side 85

Á l e i ð i s a ð U r ð a r s e l i
TMM 2017 · 4 85
myndrænir, og sumir þeirra meðal þess fegursta sem til er á íslenskri tungu.
Nefna má lýsingu á bæjarlæknum (H 2011:21) Annar slíkur þáttur hefst á
orðunum: „Það voru þeir dagar  …“ (H 2011:291). Þriðja dæmi skal nefnt:
„– og ferskur vorblærinn stendur gegnum dalinn í sólskininu. Á slíkum
dögum er sólin sterkari en fortíðin“ (H 2011:15). Hér eru margar frásögur og
atvik sem lýsa verkið upp, smáþræðir misjafnlega tengdir meginrás verksins.
Nokkrir þættir lýsa skynjun barns, hugsunum stúlku sem er að þroskast, og
enn aðrir örþrifaverki og hvarfi sonar. Einu sinni var sú tíð, svo að innskot
sé nefnt, að langflestir Íslendingar gátu tekið þessum orðum með djúpri og
innilegri bernskuvitund: „Sauðkindin stendur heilög við ábrotna lindina,
starir jarmandi útyfir sínar gödduðu heiðar, án þess að geta miðlað börnum
mannanna kostum skapferlis síns“ (H 2011:467). Hér er undramáttur í
lýsingarorðunum, og eignarfornafni tvisvar, og ekki síður í lokaorðunum.
Meðal þessara sérþráða eru skemmtileg dæmi um skírskotanir til frétta-
efnis á líðandi stund ritunar, til almæltra tíðinda og kunnra manna. Nauðar-
samningar um saltkjöt eru nefndir, og samningar við banka í London
(H 2011:693, 677). Ingólfur Arnarson Jónsson frá Úti-Rauðsmýri verður
alþingismaður og bankastjóri. Móðir hans segir svo að ekki verður efað að
hann bar ábyrgð á þunga vinnukonunnar Rósu. Ingólfur er áhugasamur
skotveiðimaður. Í síðasta hluta verksins, í kafla sem einnig fjallar um ný jarð-
ræktarlög, lánadeild til sveitabygginga, umsvif kaupfélaganna og um vand-
ræði bændanna og heitir alkunnum orðum „Þá hugsjónir rætast“, er Ingólfur
orðinn forsætisráðherra (H 2011:694).
Síðara bindi verksins kom út árið 1935, en árið áður varð áhugasamur
skotveiðimaður, sonur ágæts bónda, Hermann Jónasson, forsætisráðherra.
Vésteinn Ólason segir: „Ekki þarf að draga í efa að Halldór hugsar sér Ing-
ólf Arnarson Jónsson sem forystumann í Framsóknarflokknum“ (Vésteinn
1983:24). Og annar fyrrverandi leiðtogi Framsóknarmanna, séra Tryggvi
Þórhallsson, varð bankastjóri. Reyndar minnir nafn Ingólfs nokkuð á annan
stjórnmálaforingja á sama tíma, en sá hét fullu nafni Noregskonungs með
ættarnafn dregið af eigin föðurnafni í lokin, Ólafur Tryggvason Thors. Slíkar
skírskotanir Halldórs þekkja lesendur úr öðrum dæmum og öðrum verkum
hans.
Verslunarsaga og samvinnusaga Íslands eru stef sem tengist atburðarásum
verksins (H 2011:281, 284, 367, 583, 631). Frásögur og lýsingar Halldórs
Kiljans Laxness á þessu sviði eru háðskar. Á þessum tíma er Ísland keðja lítt
tengdra smásamfélaga sem dreifðust eftir ströndinni, og samgöngur milli
smásamfélaganna voru langmest á sjó. Yfirgnæfandi meirihluti þjóðarinnar
bjó í þessum smásamfélögum, en ekki við sunnanverðan Faxaflóa. Lesandi
nú á dögum skynjar ekki hvað það merkti að missa af skipi, en slíkt atvik
kemur einmitt fyrir í verkinu. Engin önnur leið var burt fyrir þann sem ekki
átti góða hesta og þekkti fjallvegu, og langt í næsta skip.
Í Sjálfstæðu fólki er víða drepið á fyrstu viðskiptaþróun í íslenskum land-