Heilbrigðisskýrslur - 01.12.1943, Qupperneq 202

200
Engan veginn er líklegt, að sullaðgerð Bjarna Pálssonar hafi verið
])ess háttar ískurður. Bersýnilega var engin átylla til að ætla, að „fyll-
in“ í litlu stúlkunni í Njarðvíkum væri að gera út, og engu síður kom
]>ó til álita að opna á henni kviðinn. Gefur það til kynna, að Bjarna
hafi verið kunn og hugstæð slík opnun á heilum magál, og er þá ekkert
líklegra en svo hafi einmitt verið ástatt um frænda hans litla á Hösk-
uldsstöðum, er hann hafði „opnað lífið“ á þá um sumarið og svo vel
hafði reitt af. í annan stað er miður líklegt um jafnungan sjúkling,
ef grafinn sullur hefði að miklu leyti af sjálfum sér brotið sér leið út
lir kviði hans, að í basli hefði lent að halda fistlinum opnum, fyrr en
að sullinum algerlega tæmdum. Ef gert er ráð fyrir kviðarholssulli i
konunni í Ármúla, er fistill gerði ýmist að lokast á eða opnast, gat öðru
máli gegnt um hana, því að þar kemur forn og kalkaður sullur fremur
til greina.
Næst kemur til álita, með hverjum hætti Bjarni Pálsson hafi opnaö
kviðinn á sjúklingi sínum eða sjúklingum, ef fleiri liafa verið en einn.
Um tvennt getur verið að ræða: ástungu (þ. e. með holsting — troikart)
eða skurð með venjulegu eggjárni. Vitað er, að ástunga fór almennt á
undan öðrum handlæknisaðgerðmn við sullaveiki, a. m. k. að því er
tók til lærðra lækna, og svo var það hér á landi (ástunga: Jón Thor-
stensen, 1823; brennsla: Jón Finsen, 1857; kviðrista: Guðmundur
Magnússon, 1893.1) Þar sem nú auk þess er kunnugt, að 18. aldar læknar
fóru með holsting og beitlu honum m. a. stundum við vatnssýki
(ascites), mætti virðast trúlegt, að Bjarna Pálssyni hefði verið liann
nærtækastur. En því verður þó að hafna, að aðgerð hans hafi verið
því lík ástunga, og þegar af þeirri ástæðu, að honum gat þá ekkert
verið að vanbúnaði að nefna hana réttu heiti (paracentesis). Para-
centesis abdominis er, að vitni Sveins Pálssonar, ein af aðgerðum þeim,
sem Bjarni Pálsson á að hafa leyst af hendi,2) og nafnið var honum
tamt.3) Gerum þó ráð l’yrir því, að hann liafi kunnað að velja hitl
heitið — gasterostomia — með tilliti til þess, að hann hafi haldið
stungugatinu opnu á eftir ástunguna. Til þess hefði þurft kera og þá
lielzt blýkera með hnapp. Munu slíkir kerar snemma hafa verið tiðk-
aðir, stundum jafnvel holir. En nærri óhugsandi er, að kerann hefði
þá ekki borið á góma í skýrslu séra Magnúsar um kviðarholssár sonar
síns, eða í svarbréfi Bjarna Pálssonar. Sama máli gegnir um konuna
í Ármúla, að svo miklu leyti sem hún kann að koma til greina i þessu
sambandi.
Verður því að hafa fyrir satt, að Bjarni hafi skorið til sullsins, og má
ekki láta það villa sig, að hann nefnir aðgerðina ástungu (sbr. „þarf
aftur á að stinga“), því að sjálfsagt hefur skurðurinn ekki verið langur
og því stungu (hnífstungu) líkastur, enda til ]>ess m. a. að rekja
erfiðleikana á að halda sárinu opnu til lengdar.
Á fyrsta læknaprófinu hér á landi (20. júli 1763)4) vekur ein próf-
1) G. M.: Yfirlit yfir sögu sullaveikinnar á fslandi. — Bls. 21, 52, 62.
2) Sv. P.: Æfisaga Bjarna Pálssonar. — Bls. 90.
3) „Qvid est paracentesis abdominis?“ spyr Bjarni Pálsson á laeknaprófi 27.
apríl 1867, sbr. Examensprótókoll hans í Þjóðskjalasafni.
4) L. H. B. & V. J.: Lseknar á fslandi. — Bls. 38.