Hugur - 01.01.2018, Síða 24

24 Miranda Fricker
hafa þau gæði sem hæfa best sem viðfang skiptaréttlætis þá stöðu einkum vegna
þess þau eru endanleg og a.m.k. mögulega takmörkuð (sbr. skýringu Humes á
tilurð réttlætis: á sviði þar sem gnægð ríkir mun engin hugmynd um skiptingu
gæða spretta af sjálfu sér16). Um slík gæði ríkir eða getur fljótt tekið að ríkja viss
samkeppni og af þeim sökum taka menn að brjóta heilann um hversu réttlát þessi
skipting eða önnur getur talist. Á hinn bóginn er trúverðugleiki ekki endanlegur
með þessum hætti, eftirspurnin eftir honum einkennist ekki af samkeppni og því
þarf ekki að bollaleggja um skiptingu hans.
Af þessu leiðir að í tilviki trúverðugleikahalla lýsir sú tegund ranglætis sem við
reynum að fanga sér ekki í því að einhver hlýtur ekki sanngjarnan hlut af tiltekn-
um gæðum (trúverðugleika) þar sem þá næðum við ekki að greina með hvaða sér-
staka hætti mælandinn er beittur órétti. Ætlunin er að kanna vitnisburðarranglæti
sérstaklega sem óréttlæti af þekkingarlegum toga, sem tegund ranglætis þar sem
einhver er sérstaklega beitt órétti í hlutverki sínu sem þekkingarvera. Trúverðugleika-
halli getur augljóslega verið slík rangindi, en á meðan trúverðugleikabólga getur
(við óvenjulegar aðstæður) verið á ýmsan hátt ókostur, grefur hann ekki undan,
vanvirðir eða ógildir þekkingarstöðu viðmælandans; með honum einum er hún
því ekki beitt neinu þekkingarfræðilegu ranglæti, og enn síður einhverju vitnis-
burðarranglæti. Þvert á móti eru ímyndaður prófessor okkar og heimilislæknirinn
í of miklum metum sem þekkingarverur.
Gæti samt verið (við ættum að fylgja spurningunni eftir) að við vissar kringum-
stæður sé það manni sjálfum til ills að vera yfirmáta mikið hampað fyrir þekk-
ingarhæfni með þeim hætti að því væri réttast lýst sem „vitnisburðarranglæti“?
Ímyndum okkur einstakling sem vex upp við að allir í kringum hann blása hann
upp sem vitsmunaveru vegna ýmissa samfélagslegra fordóma sem eru honum
mjög í hag. Segjum að hann tilheyri ráðandi forréttindastétt og að menntun hans
og uppeldi allt miði markvisst að því að hann leiði þá staðreynd ekki hjá sér.
Kannski ná nemendurnir í skóla hans að þróa með sér sérstakan hreim og að
verða nógu örugg í fasi til að ljá máli sínu og skoðunum festu. Eflaust kemur sú
trúverðugleikabólga sem hann á eftir að njóta að staðaldri meðal viðmælenda
sinna í stéttskiptu þjóðfélaginu honum til góða: Það er mjög líklegt að hún eigi
eft ir að tryggja honum vel launað starf og að hann njóti yfirleitt sjálfkrafa mik-
ils álits þegar hann á í samskiptum sem felast í málbeitingu o.s.frv. En hvað ef
þetta allt veldur því einnig að hann taki að þróa með sér slíkan hroka að ýms ar
þekk ingardygðir reynast honum ofviða og hann verður þröngsýnn, kreddufull-
ur, fullkomlega ónæmur fyrir gagnrýni o.s.frv.? Hefur slíkur einstaklingur ekki
að einhverju leyti bókstaflega verið gerður að fífli? Og ef sú er raunin, getur þá
ekki hugsast að allri þeirri trúverðugleikabólgu sem hefur afmyndað hann sem
þekkingarveru megi lýsa sem nokkurs konar vitnisburðarranglæti? Hefur hann
ekki, þrátt fyrir allt, einmitt verið beittur órétti sem þekkingarvera? Ég held að
sennilega verði að svara því játandi og að hér sé við áhugavert dæmi um vitnis-
burðarranglæti að eiga. Þess ber þó að geta að hér er ranglætið uppsafnað á með-
16 David Hume, A Treatise of Human Nature, III. ii. 2, ritstj. L. A. Selby-Bigge, 3. útg. (Oxford: Clar-
endon Press, 1975).
Hugur 2018meðoverride.indd 24 24-Jul-18 12:21:21