Hugur - 01.01.2018, Page 27

Vitnisburðarranglæti 27
takast í vissum skilningi á máttur sönnunargagna og afl kynþáttafordóma og á
endanum lætur kviðdómurinn, sem aðeins er skipaður hvítu fólki, undan fyrir því
síðarnefnda. En sálfræðin sem að baki liggur er snúin og skynjun kviðdómsins
á Tom Robinson sem mælanda ákvarðast af feikilega flóknu samansafni félags-
legra merkimiða. Í lokauppgjörinu í máli blökkumanns og fátækrar hvítrar stúlku
er loftið í dómsalnum mettað boðum og bönnum kynþáttastefnunn ar. Að segja
sannleikann er eins og að stíga á jarðsprengjusvæði fyrir Tom Robinson, því geri
hann lítið úr hvítu stúlkunni, birtist hann sem hrokafull ur ó sannsögull svertingi;
en greini hann ekki frá tilraun Mayellu Ewell til að kyssa hann (sem er það sem
gerðist í raun), er nánast öruggt að hann verði fund inn sek ur. Þessi klemma,
hvernig hann eigi að tjá sig, endurspeglar raunveru lega klemmu hans daginn ör-
lagaríka þegar Mayella reyndi að ná taki á honum. Ýti hann henni frá sér, verður
hann talinn hafa ráðist á hana; en bregðist hann ekki við, verð ur sömuleiðis álitið
að hann hafi veist að henni. Því bregst hann við með eins hlutlaus um hætti og
hann getur, þ.e. hleypur á brott, enda þótt hann geri sér ljóst að einnig verði litið
á þá athöfn sem vísbendingu um sekt hans. Þegar herra Gilmer yfirheyrir Tom er
sú túlkun á brotthlaupi hans alltumlykjandi að það hafi stafað af sekt:
„… hvers vegna hljópstu svona hratt?“
„Ég er að segja að ég var hræddur.“
„Ef þú varst með hreina samvisku, af hverju varstu svona hræddur?“17
Að hlaupast á brott virðist vera eitthvað sem blökkumaður í Maycomb-sýslu
gerir ekki án þess að koma sök á sjálfan sig. Að sama skapi er margt sem hann
getur ekki sagt fyrir rétti eigi hann að eygja von um að teljast sannsögull. Til að
mynda gerir Tom Robinson þau mistök á ögurstundu í yfirheyrslu saksóknara að
greina heiðarlega frá því að það hafi verið af velvilja einum sem hann kom svo oft
við heima hjá Mayellu Ewell til að aðstoða hana við íhlaupavinnu. Atriðinu er,
eins og allri sögunni, lýst frá sjónarhóli Scout, ungri dóttur Atticusar Finch, sem
af „svertingjasvölunum“ fylgist leynilega með málaferlunum ásamt bróður sínum
Jem. Gilmer saksóknari leiðir Tom Robinson í gildru:
„Af hverju varstu svo áfjáður í að sinna þessum heimilisstörfum kvenna?“
Tom Robinson hikaði í leit að svari. „Virtist eins og hún hefði engan
til að hjálpa sér, eins og ég segi –“
… Herra Gilmer brosti illilega til kviðdómsins. „Þú ert nú aldeilis góð-
ur náungi, virðist vera – gerðirðu þetta allt ókeypis?“
„Já, herra. Ég fann til með henni, hún virtist reyna meira en hinar –“
„Fannst þú til með henni, fannstu til með henni?“ Herra Gilmer virtist
ætla að hefja sig upp til lofts.
Vitninu varð ljóst að það hefði gert mistök og færði sig órólega til
í stólnum. En skaðinn var skeður. Fyrir neðan okkur kunni enginn að
17 Harper Lee, To Kill a Mockingbird (London: William Heinemann, 1960), 202.
Hugur 2018meðoverride.indd 27 24-Jul-18 12:21:22