Hugur - 01.01.2018, Page 31

Vitnisburðarranglæti 31
dæm is með því að koma í veg fyrir að hann miðli ákveðinni þekkingu – með því
að nýta sér sameiginlegar hugmyndir um viðkomandi félagslegar ímyndir. Í dæmi
okk ar úr Mockingbird beita meðlimir kviðdómsins þessu kynþátta-ímyndar valdi
þegar þeir draga trúverðugleika Toms Robinson í efa og koma þannig í veg fyr ir
að hann geti miðlað þekkingu um hvað gerðist í raun og veru á heimili Ewell-
fjölskyldunnar. Þessi beiting ímyndarvalds í dómsalnum dugir til þess að ráða
örlögum Toms, enda þótt þar með sé ekki öll sagan sögð þar eð málflutning ur
Gilmers rennir á einfaldan en mjög áhrifamikinn hátt nauðsynlegum stoð um
undir þessa beitingu ímyndarvalds, þ.e. með því að nýta sér hefðbundna samfé-
lagslega ímynd svertingjans. Gilmer stjórnar kviðdómendum meðvitað og það er
tryggt að í kjölfarið stjórna þeir því hvað Tom Robinson segir og koma þar með í
veg fyrir að hann miðli þekkingu sinni til þeirra.
Eftir að hafa þannig afmarkað ímyndarfordóma og kerfislægni getum við nú
teflt fram endurbættri útgáfu af aðaldæmi okkar um vitnisburðarranglæti – það er
kerfislægu vitnisburðarranglæti. Mælandinn verður fyrir vitnisburðarranglæti af
þeim toga þá og því aðeins að hún þoli trúverðugleikahalla sem stafar af ímyndar-
fordómum hlustandans; því er aðaldæmið um vitnisburðarranglæti ímyndarfor-
dómabundinn trúverðugleikahalli. Þó geta verið undantekningar á því; þannig
geta tilvik um ímyndarfordómabundinn trúverðugleikahalla stafað af öðru en
kerfisbundnu vitnisburðarranglæti og þau því verið dæmi um eitthvað annað en
megintilfelli okkar. Skoðum eftirfarandi dæmi (sem vísindaheimspekingur sagði
mér frá). Haldin er stór alþjóðleg ráðstefna sem einkum sækja vísindamenn sem
stunda rannsóknir og nokkrir vísindasagnfræðingar en aðeins örfáar hræður sem
fást við vísindaheimspeki. Ljóst verður að meirihluti ráðstefnugesta álítur vís-
indaheimspekingana vera í engum tengslum við raunverulegar vísindarannsóknir
og það svo mjög að þeir njóta þar alls ekki sömu virðingar og aðrir fræðimenn.
Í þessu samhengi virðist sem það eitt að falla í ímyndarflokkinn „vísindaheim-
spekingur“ auki líkurnar á því að erindi manns verði afgreitt sem fánýtt grufl ut-
angarðsfræðimanns. Hér er því á ferðinni ekta dæmi um ímyndarfordómabund-
inn trúverðugleikahalla. Þó tilheyra slík tilfelli vitnisburðarranglætis ekki flokki
aðaldæmanna vegna þess að þau eru ekki kerfisbundin. Enda þótt fordómarnir
séu hér ímyndartengdir varða þeir ekki þá tegund breiðra ímyndarflokka sem
fordómar beinlínis elta; þvert á móti hafa þeir aðeins félagslega þýðingu í skýrt
afmörkuðu samhengi þessarar tilteknu ráðstefnu og eru því einungis til marks um
tilfallandi vitnisburðarranglæti.
En með því að lýsa vitnisburðarranglæti sem tilfallandi er alls ekki dregið úr
siðferðilegum alvarleika þess. Staðbundnir fordómar og óréttlætið sem af þeim
hlýst geta haft hörmulegar afleiðingar fyrir þann sem verður fyrir þeim, einkum
ef þeir koma ítrekað fram þannig að ranglætið er viðvarandi. Ef óréttlætið hefur
til að mynda áhrif á það hvort þolandinn geti gert ákveðna áætlun að veruleika,
hvort sem hún varðar starf eða annað, og gefið lífi hans þar með gildi, þá geta
uppsöfnuð tilvik tilfallandi óréttlætis eyðilagt líf hans. Kerfislægni skiptir máli í
þessu samhengi vegna þess að ef vitnisburðarranglæti er ekki kerfisbundið hefur
það lítið vægi frá sjónarhóli félagslegs réttlætis. Þegar talað er um „viðvarandi“
Hugur 2018meðoverride.indd 31 24-Jul-18 12:21:22