Hugur - 01.01.2018, Blaðsíða 112

112 Sigurður Kristinsson
ingur fólk telji að búi að baki ákvörðunum og aðgerðum þeirra. Lögð er áhersla á
að áhrifamesta leið stjórnvalda til að efla traust sé sú að sýna í verki að heilindi og
gott siðferði ráði för á öllum stigum stjórnsýslunnar.
Þessar niðurstöður skýrslu OECD bera með sér tiltrú á að með markvissum
aðgerðum sé mögulegt að stuðla að bættu siðferði og á grunni þess auknu trausti
á stjórnmálum og þar með væntanlega betri stjórnmálum. En er sú tiltrú á rökum
reist? Grunurinn um að svo sé ekki var umfjöllunarefni Páls Skúlasonar á mál-
þingi um siðferði í íslenska stjórnkerfinu, árið 1986.7 Þar velti hann m.a. upp þeirri
spurningu hvort stjórnmál lúti hugsanlega engum siðgæðislögmálum, þar sem
þau séu í eðli sínu barátta um völd og að í slíkri baráttu gagnist ófyrirleitni og
yfirgangur jafnan betur en tillitssemi. Kjarninn í erindi hans var sá að með því að
líta svo á að stjórnmál séu starfsgrein og undanþegin siðgæðislögmálum, þá haldi
allur almenningur stjórnmálamönnum í nokkurs konar gíslingu þar sem þeir séu
nánast tilneyddir að ganga inn í hlutverk hins ófyrirleitna, slóttuga og valdagíruga
stjórnmálamanns. Eina leiðin út úr þessu ófremdarástandi sé gagnger umbylting
á viðhorfi okkar til stjórnmálanna.
Hér verður gagnrýnu ljósi brugðið á þá mynd sem Páll dregur upp af samspili
stjórnmála, fjölmiðla og almennings, og þannig leitað svara við því hvort og þá
hvernig stjórnmál lúti siðgæðislögmálum. Í þessu skyni verður umfjöllun Páls
sett í samhengi við nýrri rannsóknir á tengslum siðferðilegra gilda og stjórn-
mála. Spurningin er þessi: Hljóta athafnir, viðhorf og skapgerðareinkenni sem
eru æskileg og góð frá siðferðilegu sjónarmiði einnig að vera æskileg og góð frá
sjónarhóli stjórnmála? Með öðrum orðum, hljóta stjórnmál að verða betri sem
stjórnmál við það að verða siðferðilega betri?
Niðurstöðum þessarar athugunar má skipta í þrennt. Í fyrsta lagi gengur mál-
flutningur Páls út frá vafasamri forsendu um hvað það feli í sér að líta á stjórnmál
sem starfsvettvang, þ.e. að ef stjórnmál séu starfsgrein, þá lúti þau engum siðgæð-
islögmálum. Andstætt þessari forsendu, þá má búast við því að það sé einmitt
með því að rækta fagmennsku í stjórnmálum sem siðferði stjórnmála geti batn-
að og traust aukist. Hér er það lykilatriði að fagmennska á öllum sviðum felur
nauðsynlega í sér siðferðilegan þátt, sem m.a. kemur fram í því að fagstéttir skrá
siðareglur sínar og hafa eftirlit með því að eftir þeim sé farið.
Í öðru lagi eru markmið, gildi og dygðir í stjórnmálum mótuð af því sérstaka
hlutverki sem þau þjóna, ásamt ríkjandi menningu og stjórnskipan. Rétt eins og
hjá fagstéttum birtist þetta í hlutverkasiðferði sem skarast við almennt siðferði og
er jafnframt skilyrt af því.
Í þriðja lagi hafa viðhorf almennings mikilvæg áhrif á það hvernig stjórnmálun-
um tekst til við að ná réttmætum markmiðum sínum í samræmi við viðeigandi
gildi og fyrir tilstilli réttnefndra stjórnmálalegra dygða. Aðhald almennings skipt-
ir hér höfuðmáli, ekki síst kröfur og raunhæfar væntingar um að stjórnmálamenn
hafi heilindi og séu trúir eigin sannfæringu.
Til samans þýðir þetta að stjórnmál eru vissulega ekki undanþegin siðferðileg-
7 Páll Skúlason 1987. Greinin Páls byggðist á erindi sem hann flutti á málþingi um siðferði í íslenska
stjórnkerfinu sumarið 1986. Sjá einnig Páll Skúlason 1986.
Hugur 2018meðoverride.indd 112 24-Jul-18 12:21:27