Andvari - 01.01.2018, Side 74

ANDVARI SJÁLFBÆRT FÓLK? 73
sónum sögunnar. Myndin sem hann dregur upp er ídyllísk. Náttúran er í
fullkomnu jafnvægi, sauðkindin er hluti af náttúrunni en hún er ekki ein eða
miðlæg, sögumaður sér líka ána, sem hann kennir við silungana sem lifa í
henni, og hann sér fuglana á vatninu.
Eftir að Bjartur birtist breytist sjónbeiningin og við sjáum nú umhverf-
ið að nokkru leyti með augum hans. Hann „rennir augum yfir dal sinn“,
er truflaður af tíkinni Títlu og í miðjum heimspekilegum vangaveltum um
tengsl manns og hunds beygir hann sig niður að jörðinni:
… og þreifar um mýrarkólfinn með digrum fíngrum sínum og mælir hann á
fíngrum sér, slítur upp kólf úr keldu og þurkar leirinn af á buxunum sínum og
stíngur honum uppí sig einsog sauðkind, og hugsar meðan hann tyggur, og fer að
hugsa eins og sauðkind. Þetta er ramt á bragðið, en hann spýtir ekki, hann smjattar
á því og finnur rótarbragðið í koki sér, þetta hefur bjargað mörgu lífi eftir lángan
vetur og lítil hey, það er eitthvert hunáng í því þó það sé ramt fyrir smekkinn.
Það er nefnilega þessi kólfur í veitunni sem gefur sauðkindinni líf á vorin; og
sauðkindin gefur mannkindinni líf á haustin. Og maðurinn heldur áfram að tala um
þennan kólf og rugla honum saman við heimspekina með mörgum tilbrigðum, uns
hann er kominn heim í stekkjartúnið. (15)
Þegar Bjartur skoðar umhverfi sitt sést glöggt hversu sýn hans á landið er
ólík sýn sögumannsins. Hann horfir á einstaka hluta náttúrunnar, ekki heild-
armyndina, og allt sem ber fyrir augu hans dæmir hann út frá nytsemi þess.
Við fyrstu sýn mætti ætla að hér birtust margumtöluð tengsl Bjarts við nátt-
úruna. Hann lýsir hringrás náttúrunnar sem felst í því að sauðkindin lifir af
veturinn og gefur manninum líf með því að gefa sitt eigið. En það kemur
fljótt á daginn að þessi hringrás mannkindar og sauðkindar er ekki milliliða-
laus, til að hún gangi sinn gang þarf að koma til milliganga kaupmannsins.
Sögumaður lýsir bæjarlæknum tilvonandi á ljóðrænan hátt. Þegar Bjartur
tekur til máls hefur lækurinn hins vegar eignast annað hlutverk en að syngja
sitt káta lag:
Það var sérstakur tónn í hverri bugðu, en hann hafði aungvan dimman tón, hann var
kátur og ljóðelskur einsog æskan, en samt með ýmsum streingjum, og spilaði sína
tóna án þess að skeyta um áheyrendur, og stóð á sama þótt einginn heyrði til hans
í hundrað ár, einsog hið sanna skáld. Maðurinn rannsakaði þetta gaumgæfilega,
staðnæmdist við efri fossinn og sagði: hér má skólpa úr sokkaplöggum; við neðri
fossinn og sagði: hér má leggja í bleyti saltsoðníngu. (17)
Það má auðvitað deila um verksvit Bjarts þegar kemur að sokkaþvotti og
útvötnun saltfisks; það væri sennilega hreinlegra að skola úr sokkunum
neðan við saltfiskinn, en það er aukaatriði. Aðalatriðið er að Bjartur lítur á
landið með augum bóndans, ekki skáldsins, nytsemin er honum efst í huga.