Úrval - 01.05.1968, Page 14

12
ÚRVAL
ur hinum — miðast hann við einn-
ar-tommu langa látúnsræmu, sem
lögð er á gólfið á gamla Konung-
lega Stjörnuturninum í Green-
wich, Englandi — borg, sem nú er
útborg frá London.
Greenwich er í raun og sannleika
tímamiðstöð heimsins. Hvort sem
um er að ræða eldhúsklukkuna
þína ,armbandsúr verzlunarmanns
í Bankok eða stofuklukku í Buenos
Aires, þá eru þær allar bundnar við
GMT. Skip, sem er í háska á haf-
inu sunnan við Kína, sendir ekki
út neyðarkall sitt samkvæmt stað-
artíma, heldur samkvæmt tíman-
um, sem miðast við litlu látúns-
ræmuna hinum megin á hnettinum.
Það fer ekki mikið fyrir henni,
en hún gegnir mjög þýðingarmiklu
hlutverki. Tímatal snýst um ýmis-
legt fleira nú á dögum, en bara
það að vera stundvís á stefnumót,
eða segja til um hvenær einhver
atburður átti sér stað, og því hefur
GMT æ þýðingarmeira hlutverki
að gegna í ýmisskonar starfsemi
um allan heim. Nákvæm mæling
á tímanum, sem það tekur einn
íarðskjálftakipp að færast yfir
■'arðskorpuna, getur sagt nákvæm-
lega til um það, hvar jarðskjálftar
eru að eiga sér stað. Ennfremur
getur misreikningur, þó ekki velti
á nema broti úr sekúndu, orðið til
þess að geimfari komi niður í
margra mílna fjarlægð frá þeim
stað, sem honum var ætlað að
lenda.
Hvers vegna var Greenwich val-
in til þess að samræma timatal
heimsins? Svarið felst í sögu hinn-
ar margendurteknu spurningar:
,,hvað er klukkan?“ Frumstæðir
forfeður okkar fengu fullnægjandi
svar með því að líta til sólar. Hug-
myndaríkari afkomendur þeirra
fengu svo nákvæmari svör með því
að mæla lauslega lengdina á skugg-
um trjánna. Síðar komu svo sól-
skífur, eða sólúr til sögunnar —
klunnaleg í fyrstu en síðar fín-
gerðari og meðfærilegri. A næt-
urnar mátti mæla tímann með þvi
að brenna kertum, en stundaglös
— sem eru nákvæmari •— voru
notuð til þess að mæla vaktir á
skipum. Og loks á 14. öld voru
svo fyrstu vélknúðu klukkurnar
búnar til á Ítalíu.
Þessar klunnalegu aðferðir við
það að mæla tímann voru alveg
fullnægjandi, allt þar til forfeður
okkar, sem sóttu sjóinn, fóru að
hætta sér út á opið haf. Öldum
saman höfðu verzlunarskip siglt
meðfram ströndum hins ,,þekkta
heims“, en þegar þeir sigldu út á
ókunn höf, úr landsýn, lentu þeir
í vandræðum. Og ástæðan var
þessi:
Það er svo sem nógu auðvelt að
mæla hnattbreiddina — þ.e.a.s.
fjarlægðina í norður eða suður frá
miðbaug. Norðan megin mælir
maður t.d. hæð Norðurstjcrnunnav
fyrir ofan sjóndeildarhringinn. En
að finna hnattlengdina — þ.e.a.s.
fjarlægðina í austur eða vestur frá
vissum stað, er öllu erfiðara. Skip-
stjórar notuðu leiðarreikninga.
þannig að þeir merktu í hvaða átt
var siglt og áætluðu fjarlægðina,
sem siglt var á hverjum degi, en
þeir gátu með engu móti áætlað
nákvæmlega hve langt vindar og