Úrval - 01.11.1968, Side 21

FRIEDRICH NIETZSCHE
19
út gegn trú og siðum og hann skrif-
aði fyrstu þrjár bækur sínar. Um
svipað leyti varð hann var vaxandi
andlegrar einangrunar. Fáir skildu
kenningar hans, flestir létu þær sig
engu skipta. Enda þótt hann hefði
mikla þörf fyrir vináttu, átti hann
fáa vini, og engan andlegan jafn-
ingja. Aðdáun hans á Wagner
breyttist í viðbjóð á manninum og
verkum hans. Hann tók þátt í
fransk-prússneska stríðinu sem
hjúkrunarmaður og varð eftir það
sjúkur maður, sem hafði andstyggð
á öllum hernaði. Eftir tíu ára veru
í Basel neyddist hann til að segja
af sér prófessorsembættinu vegna
alvarlegra veikinda, sem lögðust
einkum á augun og heilann.
Nietzsche hélt áfram að rita um
heimspeki sína næstu árin og skýra
hana, en bilið milli þess, sem hann
var sjálfur og hins, sem hann vildi
vera, breikkaði stöðugt. Hinar ofsa-
fengnu kenningar hans voru í mót-
sögn við alla framkomu hans. Það
var langt því frá að hann gæti brot-
ið viðteknar siðvenjur á bak aftur
— hann gat meira að segja ekki
losað sig undan áhrifavaldi móður
sinnar og systur. í stað þess að vera
miskunnarlaus, eins og hann kenndi
í ritum sínum, var hann mjög nær-
gætinn maður, og vildi ekki gera
einlægum kristnum mönnum neitt
til miska. Samt hélt hann áfram að
leita þess, sem hann taldi sannleik-
ann, og predika hann.
Þessi barátta hlaut að enda með
skelfingu fsrrir svo gáfaðan og til-
finninganæman mann. Hann missti
heilsuna í ársbyrjun 1889, en nokkru
áður var farið að bera á geðveikl-
un hjá honum. Hann hafði skrifað
ofstækisfull bréf, þar sem hann m.a.
hótaði að myrða keisarann og önn-
ur undirritaði hann „hinn kross-
festi“. Þá var það dag nokkurn að
hann sá ökumann fara illa með
hest sinn. Nietzsches vafði örmun-
um um háls hestsins — þjáður mað-
ur faðmaði þjáningarbróður sinn —
brast í grát og féll meðvitunarlaus
á götuna.
Það er ekki auðvelt að skýra þetta
atvik, en það getur verið, að sá
þáttur persónuleika hans, sem „of-
urmennið hafði bælt niður, hafi
brotizt þarna fram. Nietzsche náði
aldrei heilsu eftir þetta og skrif-
aði ekki fleiri bækur. Hann lifði í
nítján mánuði sem hjálparvana
sjúklingur og var hjúkrað af móð-
ur sinni og systur. Hann lézt úr
lungnabólgu árið 1900 og var graf-
inn í þorpskirkjugarðinum, þar sem
forfeður hans hvíldu. Ef til vill
leið honum líka bezt þar að lokum.
Ráðningarstjórinn segir við umsækjandann: „Sko, áætlun okkar um
launahækkun fyrir aukin afköst er mjög einföld. Ef yður verða á
mistök einu sinni, eruð þér búinn að vera.“
Kona spyr prest í hanastélsveizlu: „Hver er köllun yðar.........mann-
réttindi, fátækt eða friður?“