Úrval - 01.11.1968, Blaðsíða 84

82
ÚRVAL
Þórseðla.
eins og hvalirnir, heldur skriðdýr.
Er það hald manna, að krókódílar
séu lítilfjörlegir afkomendur þeirra.
En hvernig er unnt að vita, hvernig
dýrin litu út með holdi og blóði,
þar sem jarðlögin geyma ekki ann-
að af þeim en nakin beinin? Þeir
dýrafræðingar, sem lært hafa líf-
færa- og líkamsfræði, þekkja nokk-
urn veginn hlutföllin á milli beina
og vöðva — vita, að þar sem bein-
kambar hafa verið, hljóta að hafa
verið sterkir vöðvar. Tennurnar gefa
til kynna á hverju dýrið hefur lif-
að, hvort skepnan hefur verið dýra-
eða jurtaæta. Stærð og lögun út-
lima skýra frá lifnaðarháttum og
hvort dýrið hefur verið vatnadýr,
fenjadýr eða þurrlendisdýr. Þegar
dýrafræðingurinn er búinn að ljúka
athugunum sínum, teiknar hann upp
skepnuna í samræmi við þær. Það
getur verið álitamál um eitt eða
annað í útliti skepnunnar, en við
því er ekkert að segja, enda senni-
lega oftar en hitt um smáatriði að
ræða.
Skal nú nánar sagt frá þessum
dýrum. Fyrst má nefna Brontosa.ur-
us. Sú eðla hefur verið kölluð þórs-
eðla á íslenzku. Beinagrindin af
henni fannst fyrst í Colorado í nánd
við Canyonborg, og var hún í jarð-
lagi frá Júratímanum og gæti því
verið 150—160 milljón ára gömul.
Lengd beinagrindarinnar var um
20 metrar. Staðurinn þar sem beina-
grindin fannst, var undir austur-
hlíðum Klettafjalla. En þar er víð-
áttumikið svæði, sem var auðugt af
beinagrindum ýmissa skriðdýra og
spendýra. Þórseðlan hefur verið
gildvaxið og fremur klunnalegt dýr
með fjóra fætur og tiltölulega há-
fætt. Hvert fótspor þess reyndist
vera um einn metri að flatarmáli.
Hálsinn var langur og sterklegur,
en höfuðið lítið, enda hefði þurft
mikið vöðvaafl til að bera stórt höf-
uð á svo löngum hálsi. Heilabúið
hefur því verið lítið. Og ef gáfurn-
ar fara eftir stærð heilans, þá hafa
þær vissulega verið af skornum
skammti hjá þórseðlunni. En til
uppfyllingar var annar heili í
hryggnum aftur á lend — tvöfalt
til þrefalt stærri en heilinn í höfð-
inu. Áætluð þyngd dýrsins er a.m.k.
30 smálestir. Svo að eðlan yrði ekki
allt of þunglamaleg til gangsins. sá
náttúran um að hafa holrúm í
hryggjarliðunum og fleiri beinum
án þess þó að rýra styrkleika bein-
anna. Enda þótt menn gætu farið