Úrval - 01.11.1968, Blaðsíða 91

RISADÝR FRÁ MIÐÖLD JARÐAR
89
menningi til sýnis. Steingerð fót-
spor eðlunnar mældust 79 cm á
breidd og 76 cm á lengd — mjög
svo myndarleg spor! Önnur ráneðla,
Gorgosaurus, 9 metra löng, var uppi
seint á Krítartímanum. Mætti skíra
hana hræeðlu, því að ætlað er, að
hún hafi nærzt mikið á skriðdýra-
hræjum. Annars var hún lík Tyran-
nosaurus að mörgu leyti, en var
öllu klunnalegar vaxin. Á framfót-
unum voru aðeins tvær tær (á Tyr-
annosaurus voru tærnar þrjár).
Beinagrindur af hræeðlum hafa
fundizt í Alberta-fylki í Kanada.
Svanaeðlur lifðu í sjó og höfðu
fisk sér til viðurværis. Búkurinn
á þeim var lítill með fjórum bægsl-
um, en hálsinn ægilega langur. með
76 liðum. Hafa eðlur þessar sett
met í hálsliðafjölda, því engin
önnur skepna, hvorki lífs né lið-
in, hefur haft svo marga hálsliði.
Stærstu tegundirnar urðu 13 metra
langar. Ráneðlur, sem lifðu í sjó
samtímis svanaeðlunum voru hin-
ar svokölluðu hvaleðlur, er einnig
hafa verið nefndar fiskeðlur (Icht-
hyosauria). Munu þær hafa verið
dreifðar um öll heimsins höf. Sum-
ar þeirra hafa verið afar grimm
rándýr, enda allt að 14 metrar á
lengd með 200 beittar tennur í
kjaftinum. Hvaleðlur höfðu fjögur
bægsli, lóðréttan sporð og slétta
húð. Þær fæddu unga, önduðu með
lungum og urðu því að koma upp
úr sjónum við og við til að anda.
Ennfremur má nefna slöngueðlur.
Það voru einnig ráneðlur og lifðu
í sjó. Þær voru svipaðar slöngum
að útliti, voru alþaktar hornhreistri
og höfðu fjóra útlimi, sem líktust
hreifum. Tennur höfðu þær margar
og beittar. Lengd þeirra var um
10—15 metrar. Ekkert bendir til þess
að slöngueðlurnar hafi verið for-
mæður núlifandi slangna.
Það er engu líkara en að skapara
lífsins hafi ekki nægt að fylla höf
og hauður af eðlum, sem margar
hverjar höfðu hið fáránlegasta útlit,
því á Krítartímanum eru þessi eðlu-
kvikindi búin að fá vængi, og leggja
nú leið sína um loftin blá, hópum
saman. í fyrstu hafa flugeðlurnar
verið smádýr, en þær hafa færzt
fljótt í aukana, og voru í lok Krít-
artímans orðnar að lifandi svifflug-
um með átta metra breiðu væng-
hafi. Beinagrindur slíkra flugdreka
hafa fundizt í Kansas í Ameríku.
Húð flugeðlanna var ekki fiðruð;
hún var slétt og hreisturslaus. Og
svo að líkaminn yrði sem léttastur,
voru öll bein hol innan. Reiknað
hefur verið út, að flugeðla með 7
metra breiðu vænghafi, hafi ekki
farið yfir 15 kg að þyngd. Mörgum
finnst það torráðin gáta, að allar
trölleðlurnar skyldu deyja út á til-
tölulega skömmum tima, því að við
upphaf Tertiertímans, fyrir um það
bil 60 milljónum ára, mátti heita að
þær væru gersamlega horfnar af
yfirborði jarðar. Ein helzta skýring-
in á þessu er sú, að víðtæk lofts-
lagsbreyting hafi valdið hér miklu
um. í lok miðaldar tóku fjallgarðar
að rísa, innhöf fjöruðu út og land-
brýr mynduðust eða sukku í sæ.
Við. það breyttist stefna hlýrra haf-
strauma. í kjölfar þessara umbylt-
inga kom róttæk gróðurbreyting,
en margar risaeðlur voru jurtaætur.
En það er staðreynd, að ævi risa-