Úrval - 01.11.1968, Page 51

BESSASTAÐIR
49
1683 var settur landfógeti og árið
eftir, 1684 stiftamaður eða stiftbe-
falingsmaður og 1688 loks amtmað-
ur. Hið gamla hirðstjóra- eða höf-
uðsmannsembætti var lagt niður, en
landfógeti og amtmaður höfðu
æðstu völd innan lands og sátu á
Bessastöðum.
Fyrstur landfógeta var Kristófer
Heidemann. Hann var á Bessastöð-
um 10 ár og lét reisa þar úr timbri
framkirkjuna, sem áður hafði ver-
ið úr torfi. Þá gerði Heidemann út
þilskip og hafði talsverðan bátaút-
veg, bæði fyrir sjálfan sig og kon-
ung.
Árið 1766 kom að Bessastöðum
Magnús Gíslason, er orðið hafði
amtmaður fyrstur íslenzkra manna.
Magnús bjó að Leirá í Borgarfirði
fyrstu embættisár sín, en á árunum
1760 til 1765 lét hann reisa Bessa-
staðastofu, sem enn stendur. Um
miðja 18. öld voru á Bessastöðum
Skúli fógeti og Bjarni landlæknir
Pálsson, sem þar setti fyrstu lyfja-
búð sína, 1760, áður en hann flutt-
ist að Nesi við Seltjörn. Á Bessa-
stöðum hófst einnig fyrsta íslenzka
læknisfræðikennslan, er Bj arni
Pálsson tók að kenna fyrsta íslenzka
læknisefninu, Magnúsi Guðmunds-
syni, og hófst þessi kennsla haustið
1760.
Árið 1769 varð húsbóndi á Bessa-
stöðum Ólafur amtmaður Stefánsson
eða Stephensen, tengdasonur Magn-
úsar Gíslasonar. Óiafur varð seinna
stiftamtmaðin- og settist að í Viðey.
Þegar komið var undir lok 18. ald-
ar og íslenzkur maður varð stift-
amtmaður 1784, var orðin mikil
röskun í þjóðfélaginu af hallærum
og óáran og flutningur mikill á em-
bættum og stofnunum. Stefnan var
sú að safna miðstöð valds og mennta
á einn stað. Bessastaðir urðu ekki
fyrir valinu, heldur Reykjavík. Þar
varð miðstöð nýs athafnalífs og
menningar.
Árið 1805 var latínuskóli þó flutt-
ur frá Reykjavík að Bessastöðum,
þar sem hann var um fjóra ártugi.
Ekki er unnt að rekja hér sögu
skólans, en við hann kenndi margt
lærðust manna íslands og þaðan
komu margir þeir menn, er fremst-
ir stóðu í menningar- og sjálfstæð-
isbaráttu þjóðarinnar á öndverðri
19. öld.
Þegar skólinn fluttist frá Bessa-
stöðum til Reykjavíkur, 1846, bjó
síðasti skólaráðsmaðurinn, Þorgrím-
ur Tómasson, þar enn um skeið og
hafði ábúð jarðarinnar. Sonur hans,
Grímur Thomsen, er fæddur var á
Bessastöðum 1820, skipti síðan á
Belgsholti á Mýrum og Bessastöð-
um 1867, en þá hafði staðurinn ver-
ið í konungseign frá því 1241 -— eða
626 ár. Er Grímur Thomsen lézt
1896 seldi ekkja hans Landsbank-
anum Bessastaði. Var söluverð 12
þúsund krónur. Síðan keypti séra
Jens Pálsson Bessastaði og átti tæpt
ár, er hann seldi staðinn Skúla
Thoroddsen, er lengi hafði búið á
ísafirði. Skúli fluttist að Bessastöð-
um árið 1901 og setti þar prent-
smiðju. Þar gaf hann út blað sitt,
Þjóðviljann, og allmargt bóka, eink-
um rímur, sem urðu vinsælar. Hús-
freyjan Theodóra Thoroddsen, varð
þjóðkunnur rithöfundur.
Um tíma átti Jón H. Þorbergsson
á Laxamýri í Aðaldal Bessastaði,