Úrval - 01.11.1974, Blaðsíða 76

74
ÚRVAL
kona lét bönn þar að lútandi sem
vind um eyrun þjóta, en fór leiðar
sinnar þrátt fyrir gífurlega erfið-
lei’ía við að ferðast meðan á stríð-
inu stóð Hún náði fundi manns
síns við Dnieper, en þangað hafði
deild hans þá nýlega náð. Til er
mynd af þeim hjónunum tekin við
þet+a tækifæri. þar sem þau sitja á
t.rjádrumbi; giæsilegur, ungur höf-
uðsmaður og fögur kona hans. í
sögu, sem Solshenitsin skrifaði 10
árum seinna, lýsir hann heimsókn
til ímyndaðrar hetju:
„Hún hafði falsað hergögn og var
í karlmannsherfrakka, sem greini-
lega var of víður á hana. Öryggis-
verðir höfðu yfirheyrt hana og leit-
a5 á henni hvað eftir annað. Hún
sigraðist á öllu þessu til að dvelja
með eiginmanni sínum þar til stríð-
ið væri á enda, ef mögulegt væri.
Til að deyja sjálf, ef hann félli, til
að lifa af, ef hann kæmist af.“
P-n þegar sovéski herinn hélt
áfram eftirförinni varð Natalja að
snúa aftur heim — aðskilnaður lík-
tir og Solshenitsin sknfaði um sögu-
hetiu sína, sem „mynai ekki aðeins
enda með stríðinu, heldur var líka
nýhafinn". Höfuðsrnaðurinn ungi
var að nálgast þáttaskil í lífi sínu.
FYRSTA TAKMARKIÐ VAR að
sigra þýska innrásarherinn, en göm-
ul, heimspekiieg áhugamál voru
ekki gleymd. f bréfum, sem fóru
milli Solshenitsin og trúnaðarvinar
hans, Vitkevits, sem nú var liðsfor-
ingi í Úkraínu. skiptust þeir á skoð-
unum um margvíslega hluti.
Skömmu fyrir stríðið hafði Stalín
lá+ið skjóta rjómann af herstjórnar-
mönnum Sovétríkjanna; þar að auki
var tortryggni hans alls staðar
merkjanleg. Spæjarar hans og út-
sendarar leynilögreglunnar voru
alls staðar og gerðu alla stjórnun á
vígvöllunum stirða og hræðslulega.
Svo virtist sem Stalín væri þannig
ábyrgur fyrir alvarlegum mistök-
um í sambandi við stríðsrekstur-
inn, auk þess sem hann var valdur
að margs konar skakkaföllum og
þjáningum í sovésku samfélagi.
Solshenitsin og Vitkevits nefndu
Stalín aldrei með nafni, heldur töl-
uð i um hann sem pakhan, en það
var slanguryrði undirheimanna fyr-
ir ,.stóra fallbyssan"
En þetta reyndist gagnsætt dul-
mál. Ritskoðarar hersins rannsök-
uðu og skrásettu bréfin í nokkrar
vikur, en gerðu í febrúar 1945 við-
vart um þau til stofnunar, sem köll-
uð var „Smersh“, orð, sem leitt var
af rússneska orðtækimi „dauði yfir
njósnara".
Deild Solshenitsins átti í harðri
baráttu um Köningsberg, fyrstu
þýsku héraðshöfuðborgina, sem
varð á vegi sovétmanna.
ITngi höfuðsmaðurinn sjálfur lenti
í áköfum stórskotaliðsbardaga með
litlar líkur til að komast af. Hann
náði yfirhöndinni, en rétt um leið
kom sendiboði til hans og sagði
honum að koma til aðalstöðvanna.
Þar bað yfirmaður hans, Zakhar
Travkin ofursti, hann að afhenda
skammbyssuna sína — síðan réð-
ust Smersh-menn að honum og rifu
af honum stöðutáknin og heiðurs-
merkin. Travkin varaði hann við,
með því að spyrja hvort hann
þekkti nokkurn á Úkraínuvígstöðv-
unum — þetta var viðvörun — vís-