Úrval - 01.11.1974, Blaðsíða 90

88
ÚRVAL
frægasti og virtasti hjá gagnrýn-
endum var Solshenitsin. Fyrsti
hringurinn og Krabbadeildin urðu
metsölubækur á Vesturlöndum.
Fyrstu viðbrögð höíundarins voru
reiði og óánægja. Oft gerðist, það,
að samizdat eintakið, sem náði til
útgefanda á Vesturiöndum, var
gamalt handrit, sem úr höfðu tínst
síður eða voru orðnar ólæsilegar,
og þeir. sem höfðu véiritað af hinu
upprunalega handriti, höfðu gert
ýmis mistök. Fyrir mann jafn vand-
virkan og Solshenitsin, jafnvel um
kommusetnmgu, var skelfilegt að
vita til verkanna þannig leikinna.
Þó fór svo að lokum, að þessi er-
lenda útgáfa varð björgun Solshen-
itsins. Yfirvöldin höfðu misst af
vagninum. Orðstír hans var svo
mikill, að hefði hann verið fangels-
aður hefði brostið á alþjóðlegur
mótmælastormur, hvassari en
Kreml var reiðubúin að bera.
Þannig var þessi útgáfa nú hans
veigamesta vopn. Sftir því, sem
brýstingurinn jókst, varð hver til-
raun til að „jafna um hann“ æ
stærri frétt á Vesturlöndum og gaf
honum tækifæri til að láta frá sér
enn hvassyrtari yfirlýsingu. Hann
var á leiðinni með að verða meist-
ari í ritdeilum og herkænsku og
notaði vestræn blöð sem glugga til
heimsins. Margir óttuðust pennann
hans, og hann kenndi meira að
segja Kreml að fara varlega.
„EF HEIMSKAUTAÍSINN
BPÁÐNAÐI". Seint á árinu 1969
víssði Rithöfundasambandið Sol-
shenitsin úr samtökum rithöfunda,
vegna þrýstings frá KGB. Til svars
gaí hann út enn ema yfirlýsing-
una, persónuiega vörn með hár-
beittri gagnrýni á þvílíkar aðferðir.
Að þessu sinni beindi hann spjóti
sínu að „helgiveldinu", sem stjórn-
aði Sovétríkjunum. Hann bar sam-
an einveldisaðferðirnar og fyrir-
heit rússnesku byltingarinnar um
að „fjöldinn vildi vita allt og ræða
ailt fyrir opnum tjöldum“.
„Ovinirnir munu heyra — það er
ykkar afsökun," sagði hann. „Hvað
mynduð þið gera án óvina? Þið
væruð ekki til. Hatur er ykkar orð-
lausa andrúmsloft. Ei heimskauta-
ísinn bráðnaði á morgun og gerði
okkur að drukknandi mannkyni,
hverjum mynduð þið núa „stéttar-
baráttu“ um nasir bá? Framar öllu
öðru erum við eitt mannkyn. Og
bað er hugsun og mál, sem hefur
gart það að verkum, að mannkynið
rís yfir dýrin. Eðli sínu samkvæmt
verður hugsun og rnál að vera
frjálst; fjötrið þau og við verðum
að dýrum. Hver, sem berst á móti
þessu, vill ekki losa land sitt við
sjúkdóminn, beldur hlúa að honum
og búa honum bólfestu."
Rithöfundar og aðrir mennta-
menn sendu undirrituð mótmæla-
bréf til Rithöfundasambandsins,
flokksins og stjórnarinnar. „Ein-
angrun Alexanders Solshenitsins,"
skrifaði einn hópurinn, „er hneyksli,
ekki vegna mannsins sem er ein-
angraður, heldur fycir bókmennta-
sögu okkar.“ Álíkur stuðningur
reyndist þó skammlífur. Þaggað var
niður í flestum mótmælendum, þeir
voru sviptir störfum, tækifærum til
að halda áfram rannsóknum sínum,
bannaður aðgangur að vísindaleg-
um stofnunum. og öðrum, í sumum