Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1888, Síða 2

2
|>að getr vel verið, að þegar langir tímar líða hér frá, t. d.
svo sein 500 ár, að mönnum þyki þá fróðlegt að vita, hvernig al-
þingisstaðrinn leit út á vorum tímum, því hann sjálfr er og hefir
verið undirorpinn eyðileggingu, einkum af vatnagangi; og víst er
hitt, að oss nú þœtti vænt um, ef vér hefðum greinilega og trúa
uppdrætti af alþingisstaðnum, og nákvæmar lýsingaraf þeim fornu
mannvirkjum er þar vóru, og yfir höfuð, hvernig þar leit út fyrir
5—600 árum, og jafnvel þó síðar væri. Enn áðr enn eg byrja á
aðalefni þessarar ritgerðar, skal eg leyfa mér að minnast nokkuð
á staðarlegar rannsóknir í sögum vorum í sambandi við viðburðina
og hvaða þýðingu þær geta haft fyrir vorar merku sögur.
Rannsókn á staðarlegum lýsingum i sögum vorum getr verið
sem þegjandi vottr, sé rétt athugað og borið saman við beztu hand-
rit sem til eru, og ályktað þar eftir, því það er það, sem vér sjá-
um með vorum eigin augum, og getum með miklum rökum sagt,
án þess að verða að byggja mestmegnis á getgátum1.
Lýsing sögustaðanna og frásögnin á viðburðunum er í sjálfu
sér svo samtengt og innofið hvað í annað, að það verðr með
engu móti aðskilið, og lýsing staðarins er fram sett einungis til að
skýra viðburðinn af þeim sem upprunalega sögðu söguna og voru
sjálfir stundum heyrnar- eða sjónarvottar, svo að hefði ekki þannig til-
hagað, myndi oft ekki söguviðburðrinn hafa getað átt sér stað
þannig lagaðr; þetta má svo víða sýna fram á í sögum vorum.
þ>að væri því mjög ósannsýnilegt, að ætla, að sjálfr söguvið-
burðrinn væri mestmegnis tilbúningr, þar sem lýsingin á staðnum
er þó rétt. Til þess að þetta gaeti nú hafa átt sér stað, þyrfti
einmitt sá, er til bjó söguviðburðinn — ef hann á annað borð væri
tilbúningr—, að hafa komið sjálfr á sögustaðinn eða sögustaðina, eins
og sumir hafa ætlað, og athugað þá nákvæmlega, og þá lagað við-
burðina þar eftir; þessi skoðun myndi og helzt eiga við það, sem
einkum sýnist vera orðið viðkvæðið hjá ýmsum útlendum ferða-
mönnum, sem hafa gefið sig í að tala um þetta efni, að sögur vor-
1) Eg skal játa það, að slíkum rannsóknum fylgir oft vandi mikill,
þar til þess þarf ^þekkingu, reynslu og mikinn samanburð og fl.; hefi eg
minst á þetta í Arb. fornleifafél. 1887, bls. 2—3; og enn er eitt, sem
mikið ríðr á, og það er að hafa enga fyrirfram ímyndaða meiningu, eða
að maðr viti ekki eitt framar enn annað, enn láti einungis rök og ástœður
ráða úrslitum, og þá það sem er með öllu sannsýnilegast. það er ekki
meiningin, að eg þykist hafa getað uppfylt öll þau skilyrði, sem
til slíkra rannsókna þurfa; enn hitt segi eg, að þeir, sem kann að sýn-
ast annað enn mér í verulegu.m atriðum, verða þá að tilfœra bæði fleiri
rök og betri ástœður, ella hlýtr alt slíkt «að falla sínum herra», enn eng-
an skyldi gleðja meira enn mig, ef mönnum tœkist betr enn mér, að
finna það sem róttara og betra væri, því það yrði þá málefninu sjálfu
til upplýsingar, sem einungis á að hafa fyrir augum.