Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1951, Blaðsíða 92

96
slétt og víðlent svæði örfoka með öllu. Eftir eru aðeins túnin á þess-
um fáu bæjum og smá-grastoppar á víð og dreif, þar sem fáar mel-
stengur (elymus arenarius) eða kattartungur (plantago maritima)
bjóða vindum og veðrum byrginn. Hér eru slík býsn af sandi, að
fylgdarmaðurinn sést ekki fyrir sandroki, hvenær sem hreyfir vind í
þurru veðri, þó að hann sé rétt á undan, og ókunnugir eiga fullt í
fangi með að rata, því að allir götuslóðar hverfa, þegar sandrokið
hefst. Heilir skaflar, hvítir til að sjá af vikri, og smáhólar úr svörtu,
óreglulegu hrauni og hálfmolnaðir steinar frá Heklu . . . allt þetta
eykur óhugnað þessarar sandauðnar“.
— Ef Sveinn Pálsson liti nú yfir þessa sömu leið, mundi honum
ekki þykja breytingin glæsileg á meira en 1 V2 öld. Fögru blettirnir
tveir, Knæfhólaheiðin og Réttarheiðin — að vísu mjóar — sem hann
fór yfir, eru nú fótþyngstu og verstu sandauðnirnar, og fleiri gras-
blettir horfnir þar á næstu grösum. En þar á móti sést þó dálítill ný-
græðingur á stöku stöðum milli Árbæjar og Knæfhóla.
FLOKKUN EYÐIBÝLANNA
Skipta mætti eyðibýlunum í marga flokka eftir orsökum eyðingar-
innar: Gjöreyðing, t. d. undir Hekluhrauni, af sandágangi og bakka-
broti, vatnaágangi og vatnsleysi, eyðing skóga og kjarnagróðurs, eða
vegna landþrengsla o. s. frv. En allt er þetta svo margþætt og þó
samantvinnað, að einfaldast er að hafa flokkana ekki nema tvo.
A. Aleydd býli, og koma þau öll í þann flokk, sem ómögulegt er
aftur að byggja eða ekki líkur til, að svo geti orðið í náinni fram-
tíð. Verða þá líka þar með talin bœjarstceði höfuðbóla þeirra, sem að
vísu eru nú byggð, en flutt hafa verið (Næfurholt, Haukadalur,
Reyðarvatn, Hof, Gaddstaðir, Gunnarsholt, Heiði, Bolholt og Svín-
hagi). En getið verður orsaka til eyðingar eða flutnings hvers býlis,
eftir því sem kostur er.
B. Býli, sem ekki hafa blásið upp, nema að nokkru leyti, og halda
bæjarstæðinu, og býli eða hjáleigur, sem hafa verið lögð undir höfuð-
bólið, vegna ágangs þess (Keldur), eða vegna aðþrengsla og til þæg-
inda, sum án brýnna nauðsynja (Oddi).
Um eyðibýlin á Bakkabæjum vil eg geta þess, að eg býst þar við
ónákvæmni eða ruglingi, bæði vegna margra breytinga bæjarnafna
fyrr á tímum, og vegna ófullnægjandi heimilda og ókunnugleika.