Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1951, Blaðsíða 118
120
getgáta ein. En um það bil eru höfðingjar þeir í Skarði, sem fyrr
segir og líklegir voru til að reisa þar kirkju, ef eigi hefði það verið
áður gert. Báðar hafa kirkjur þessar verið efst í byggð, en þó verið
einhver sókn að þeim frá öðrum bæjum. Hins vegar næstum óþarf-
lega nálægar, hafi báðar verið samtímis, og báðar voru graftar-
kirkjur.
StaSurinn. Bæjarstæðið er rúma 6 km suður frá Fálkhamri, 4 km
austur frá Sandgili I, 8—9 km na. frá Keldum og jafnlangt vestur
frá Hafrafelli og sv. frá Geldingafjöllum — dálítið lengra frá Vatna-
fjöllum. A háum stað og víðsýnum mjög hefir bærinn staðið, en þó
neðst og suðvestast á langri og mikilli öldu, er Skógsalda heitir. Hefir
hún nú öldum saman verið gróðurlaus, ber og blásin melalda, en
hraun runnið niður með henni á báðar hliðar — löngu fyrir landnám.
Myndar hraun það að suðaustanverðu háa brún og þaðan langt suð-
vestur eftir. En minni brún og lægra hraun (eldra?) er að norðan og
vestanverðu. Milli hraunanna verður lægð, er leysingarvatn rennur
suðvestur eftir frá báðum hliðum öldunnar vestur til Sandgilju, og
heitir Skógslág. Meðan aldan og hraunin að henni voru þakin gróðri
og ,,tröllaskógi“, er mjög líklegt, að lind hafi runnið með suðaustur-
hlið öldunnar, ef ekki á báðar hliðar, og verið vatnsból bæjarins, og
er þó bæði nokkuð bratt og ekki mjög stutt að því. Hafi slíkar lindir
verið til, gat þær þorrið í löngum þurrkum og hlutu að hverfa við
sandkynngi með eyðing gróðrarins. Og þá, ef ekki í upphafi, hefir
verið grafinn brunnur nv. við bæjarstæðið. Er hann nú og jafnan
hulinn sandi, en sást um sinn móta fyrir honum eftir landskjálfta
(1912?), þá er sandurinn sökk nokkuð í honum.
Rústirnar. Bæjarhúsaleifarnar eru nú, eins og á öðrum slíkum
örblásnum stöðum, bala- eða hólmyndaðar, vegna þess að mesta
grjóthrúgan heldur óblásinni mold þeirri úr jarðvegi, sem byggt var
á, með því Iíka að þar grær yfir öðru hvoru á mörgum stöðum, þótt
örfoka sé umhverfis. En eftir því sem blæs undan veggjum að utan-
verðu, veltur grjótið út, lengra og lengra á allar hliðar, því lengra
sem moldarlagið er þykkara. Og gera þær aðfarir ákvæði um stærð,
skipulag og mæling húsatótta alveg ómögulegar á flestum stöðum.
Þrátt fyrir þessar ástæður hér sést þó að höfuðbólið hefir verið mikil
og löng bygging, með framhlið móti ssv. Grjótdreif þess tekur nú
(1946) yfir 18 faðma á lengd og allt að 12—15 faðma á breidd.
Grjótið er allt aðflutt, mest hraungrjót, en líka mikið af mógrjóti ofan
úr öldunni , þar eigi langt frá. Sjá má, að það hefir verið notað í dyra-
kampa, nærri miðsvæðis að sunnanverðu, og lagað til þess. Líklegt