Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1951, Blaðsíða 144
146
og harðindi mikil um allt land. En því miður vantar allar sagnir um
það, hvaða jarðir urðu þá og bæir fyrir mestu tjóni. Vafalaust hafa
margar jarðir á Rangárvöllum fengið slæman skell. Hafi þá skemmzt
mikið bærinn á Hofi, gat það ýtt undir flutninginn.
í Landsbókasafninu 1313 4to er bréf frá Jóni Árnasyni bónda á Stóra
Hofi, dags. 20. okt. 1883, til Sigurðar fornfræðings. Efnið er að mestu við-
víkjandi flutningi bæjarins. Set eg hér útdrátt úr því: Ekkert blágrýti
hefir verið flutt hér að bænum, „og ekkert frá gamla Hofi er heimreitt
að Stóra Hofi, mínum bæ“. Þeir fáu steinar, sem eru til, hestasteinn og
rekstrarsteinn (til að reka á járn) og hlóðasteinar úr blágrýti, eru reiddir
ofan af sandi. „Það, sem er af blágrýti í fjósi á Hofi, er allt saman flutt
utan úr hellutaki, er hér var út á móts við Djúpadal, og er nú af sér gengið.
Bæði í flórnum og stéttum er þetta grjót þaðan flutt“. Aldrei heyrði Jón
Árnason móður sína tala um grjótflutning frá gamla Hofi. Hann segir líka,
að Árni hreppstjóri, faðir sinn, hafi flutt að Hofi 1821, og fullyrðir jafn-
framt, að það sé vitleysa, „hrein ósannindi“, að faðir sinn hafi sagt Páli
alþingismanni í Árkvörn, að hann hafi fundið í gamla Hofi á eystri hóln-
um, þá er hann var að grafa eftir grjóti: „bássteinaröð, og voru þeir 18
annars vegar; má af slíku marka, hver stórbær Hof hefir verið að fornu“.
— Þetta segir Páll í Safni t. s. ísl. (II, 499—500). Sé það rétt, sem Jón
segir (og ekki þarf að efa, að hann hefir þótzt alveg viss um það), þá
er þetta undarlegur misskilningur eða misminni hjá Páli, svo mætur maður
sem hann var. — En að hinu leytinu sýnist mér næsta ótrúlegt, að leifar af
mjög „fornu“ fjósi gætu fundizt þarna, í bæjarrústum margra alda, og þá
einmitt í sjálfu bæjarstæðinu, „á eystri hólnum“.
Túngarður var við nýja bæinn, en hann var sléttaður út eins og bærinn.
Meðan Einar Benediktsson var sýslumaður í Rangárvallasýslu, 1904—7,
keypti hann timburhúsið stóra af Þorvaldi á Eyri, setti það austan við
túngarðinn á Hofi En það brann 1910. Ábúandinn, Guðmundur Þor-
bjarnarson, byggði annað timburhús, miklu minna, á sama stað. —■ Nú er
umhverfi mikið, tún, engi og hagar, járni girt, í stað margfalt styttri
torfgarða.
Kirkja var byggð á Stóra Hofi um aldamótin 1200, og hélzt svo
fram á 18. öld, en um 1704 var kirkjan lögð niður og búnaður hennar
fluttur að Odda (Saga Oddastaðar, 222). Ekki er vitað með vissu,
hvar kirkjan hefir staðið, og engin sjást merki til grafreits þar. — Páll
biskup vígði kirkjuna eftir dálítið sögulegan atburð. Sjá Biskupasögur
I, 316. Meira um kirkjuna, sjá Fbrs. IV, 84.
35. Hofstaðahjáleiga. Hún stóð vestast í túninu á Stóra Hofi