Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1951, Blaðsíða 141

143
ólíklegt, að það væri þá byggt eða selt úr Hofslandi, og að öllu sjálfstæð
jörð, þótt síðar yrði það lagt til Reyðarvatns og hjáleiga þaðan. En hversu
langt er síðan „spámaðurinn“ var uppi, eða hann og spádómar hans hafa
glatazt, það veit nú enginn. Vafalaust hefir land þessa býlis spillzt mjög
mikið um miðja 17. öld, um það bil sem Austasta Reyðarvatn lagðist í eyði
og sandurinn geisaði yfir lækinn og allt landið að sunnanverðu. Eftir
það hefir þar orðið kotbúskapur og eyðilagzt alveg upp úr harðindum og
Heklugosi 1693.. „Eyðilagðist til fulls fyrir 16 árum eða þar um“, segir
Jarðabókin 1711. Að síðustu hefir gengið illa að leigja býlið, því að þótt
landskuldin væri ekki nema 30 álnir, þá voru kvígildin ýmist 2, 1 eða hálft
aðeins (3 ær), „eftir því sem ábúandinn þurfti við, sem oftast var félítill".
Að suðvestanverðu í landi Spámannsstaða, heitir Geitasandur. Hann er
nú sem örast að gróa, niður frá grasjaðrinum, eftir að hafa verið örfoka
mjög lengi. Á sandi þessum, vestar en miðjum, er lágur melur með stórri
vörðu og heitir Geitamelur. Varðan er hornmark þriggja jarða: Reyðar-
vatns, Stóra Hofs og Eystri Kirkjubæjar. Hofssandur tekur svo við og er
óslitið áframhald af Geitasandi alla leið suður á brúnir, bak við Hofin
bæði og allt að Eystri Rangá fyrir vestan Hofsnes og út fyrir Djúpadal
og brúna á ánni.
Rétt fyrir neðan Geitamel eru fyrstu upptök Sikis þess, sem rennur
niður með allri vesturhliðinni á Hofssandi. Þó bæði sé síkið fremur lítið
og lygnt nálega alla leiðina, hefir það furðanlega hlíft graslendinu á vestur-
bökkum þess. Þegar Keldnahraun blés upp og eyddi Austasta Reyðarvatni
hefir sandmagnið þó borið Síkið ofurliði fyrir neðan Kirkjubæina, þrátt
fyrir ógiynnin öll af sandi, sem það hefir hlaðið undir sig og smám saman
borið fram í stærri árnar. Gári sá nam staðar í Oddaflóðum, sem fyrr er
sagt, og eyddi bæjum þeim, er enn verða nefndir. Eins og algengt er um
læki og litlar ár, er Síkið kennt við bæi þá, sem það hefir hlíft og rennur
fram hjá: Kirkjubæ, Strönd og Lambhaga.
34. Stóra Hof. Stcerð og stórbreytingar. Það er fyrsta býlið á
Rangárvöllum (um 880), landnámsjörS Ketils hængs, og engin
óvera aS byrja meS. Þótt sleppt sé aS telja sem bújörS ,,öll lönd á
milli Þjórsár og Markarfljóts“, og öllu öSru en því, sem „Ketill eign-
aSi sér, einkum land milli Rangár og Hróarslækjar, allt fyrir neSan
Rey5arvatn“ og Stokkalæk. Hefir þaS veriS blómleg bújörS á þeim
dögum, enda skiptist hún síSar í ekki færri en 12 sérstakar jarSir og
15 smábýli eSa hjáleigur.
Þrátt fyrir þá skerSingu var Stóra Hof metiS 60 hundruS áriS
1681, en lækkar í 50 hundruS 1696 og er svo líka taliS 1711, aftur