Samvinnan - 01.09.1927, Blaðsíða 63

SAMVlNNAn
237
um verslunarfyrirkomulagið framvegis. Tekið var þá að
brydda á megnri óánægju með verslun Hörmangarafélags-
ins, sem hafði haft einkaleyfið síðan 1742. í bréfi þessu
telur Skúli heppilegast, að landið reki sjálft verslun sína,
en eigi verður það séð hvort það á að verða með almenn-
um samtökum eða atbeina ríkisins. En eitt er víst, að
kaupmannaverslun vill hann þá eigi, hvorki erlenda né
innlenda. Telur hann þó vandkvæði á, að þjóðin géti þá
þegar tekið verslunina í sínar hendur og ber við fátækt
hennar. Kveðst hann þá engin úrræði önnur sjá í bili en
að leigja verslunina enn á ný — félagi, sem hafi sæmilegt
orð á sér — og reyna að ná sem hagkvæmustum skilmál-
um fyrir landsmenn. Hann ætlar með öðrum orðum, að
una enn um stund við gamla skipulagið, af því að hann
sér ekki ráð til að koma á öðru eins og sakir standa.
Árið 1757 hrökluðust Hörmangarar frá versluninni
við lítinn orðstír svo sem kunnugt er. Var stjórnin því í
vafa um, hversu fara skyldi með hana. Þá er það, að
Skúli skrifar utan enn á ný og tekur verslunarmálið til
meðferðar. Nú hefir hann hugsað málið enn betur en áð-
ur og komið ráð í hug. Gjörir hann nú tillögur um nýtt
fyrirkomulag og framkvæmd þess. Aðalefni þess er það,
sem hér fer á eftir:
Til verslunarreksturs á íslandi skal tekið 150 þús.
kr. lán, og eiga allir sj álfseignarbændur í landinu að setja
jarðir sínar í veð fyrir því. Skal hver þeirra svo talinn
eiga þann hluta í versluninni, sem samsvarar hlutfallslega
veði því, er hann hefir lagt fram. Þannig er fengið fé til
fyrirtækisins og eign þess og umráð komin í hendur mikils
hluta þjóðarinnar. — Afnema skal leigu þá, er konungi
hefir undanfarið verið greidd eftir verslunina, en í stað
hennar koma tollar á törur. Hefir Skúla sjálfsagt þótt
afgjaldsfyrirkomulagið minna um of á einokunina. —
Valdsmenn ríkisins skulu hafa eftirlit með verslunar-
rekstri hver í sínu héraði. — Þótt landsmenn samkvæmt
þessu eigi verslunina, hugsar Skúli sér helst, að hún verði
rekin með aðstoð dansks félags. Er það líklega vegna ytri