Andvari - 01.07.1962, Page 17

ELSA E. GUÐJÓNSSON:
íslenzkur dýrgripur í hollenzku safni
ÞaS þykir ætíð nokkur viðburður og
frásagnarverður, ef heiðið kuml er grafið
úr jörðu eða fornmannaspjót finnst í
uppblásnu barði. Ekki þykir það síður
tíðindum sæta, ef áður óþekkt málverk
eftir frægan listamann er dregið fram úr
einhverju skúmaskoti. En segja má, að
merkir fundir fornminja eða listaverka
verði einnig stundum með öðrum hætti,
þegar hlutir, sem lengi hafa verið þekktir,
eru skoðaðir í nýju ljósi, þannig að allt
annað verður uppi á teningnum um
aldur, uppruna eða gerð þeirra en áður
var álitið. Frá slíkum fundi — réttara
væri ef til vill að segja endnrfundi —
verður greint hér.
Árið 1951 skoðaði hollenzk kona, frú
E. J. Kalf, þjóðminjasafnið Tvventhe
í borginni Enschede í Hollandi. Veitti
hún þar athygli útsaumuðu klæði, sem
í leiðarvísi safnsins var talið vera frá 14.
öld og líklega komið úr klaustrum í
Neðra-Saxlandi i Þýzkalandi. Fannst frú
Kalf klæði þetta forvitnilegt fyrir þá sök
helzt, að saumgerð þess var áþekk útsaumi
hins fræga refils frá Bayeux, en henni
var þá ókunnugt um, að til væru önnur
klæði með þeim saumi. Vegna anna dróst
þar til 1958, að frú Kalf hæfi rannsókn á
klæðinu í Twenthesafni, en 1959 birti
hún grein um athuganir sínar í hollenzku
tímariti.1 Bar hún þar klæðið saman við
annan útsaum af líkri gerð og komst að
þeirri niðurstöðu, að klæðið í safninu í
Enschede væri að öllum líkindum ekki
þýzkt heldur íslenzkt.
Eftir myndum og lýsingum að dæma
virðist enginn vafi á því, að frú Kalf hafi
rétt fyrir sér í þessu efni, því að klæðið
í Enschede sver sig ótvírætt, hvað gerð
og efni snertir, í ætt við íslenzk refil-
saumuð altarisklæði frá miðöldum. Er
hér um mjög merkan fund að ræða, þar
eð refilsaumuðu altarisklæðin cru í tölu
mestu dýrgripa íslenzkra, er varðveitzt
hafa, sérstæð mjög að allri gerð.
Áður en lengra er haldið, mun rétt
að gera nánari grein fyrir áðurnefndri
saumgerð, refilsaumi. Refilsaumur, sem
stundum hefur verið nefndur forníslenzk-
ur saumur hér á landi nú á síðari árum,
er afbrigði af útsaumsgerð, sem nefna
mætti á íslenzku lagSan saum. Sameigin-
legt einkenni á lögðum saumi ýmis konar
er í stuttu máli, að langir þræðir eru
lagðir á dúkinn eftir því sem munstrið
segir til um og þeir síðan festir niður
mcð mismunandi sporum. Lltsaumsgarnið
liggur að langmestu leyti á rétthverfunni,
og sparast því mikið garn, þegar stórir
flctir eru þaktir. Llm uppruna refilsaums
cr ekki vitað með vissu, en líkur benda
til, að hann sé frá austurlöndum kominn.
Elztu sýnishorn af lögðum saumi er að
finna meðal hannyrða Kopta, hinna
frumkristnu Egypta.2 Lagður saumui
reyndist einkar hagkvæmur og var af
þeim sökum mikið notaður við gullsaum.