Andvari - 01.03.1969, Síða 96

94
KAHL KRISTJÁNSSON
ANDVABI
Hið stórskorna í skáldskap Kristjáns og málkynngi hans út af fyrir sig lifir
ekki lengst, heldur það, sem talar beinast til hjartans, af því að mannlegt hjarta
finnur til á sama hátt öld eftir öld, þó að annað breytist.
Kristján orti snilldarleg frásagnarkvæði í leikrænum stíl svo sem: Heimkom-
una og Eliki er allt, sem■ sýnist. Hann orti Þorrakvæðið: Nú er frost á Fróni,
sem er ákaflega sönn og lifandi þjóðlífslýsing. Hann orti hrífandi ættjarðar-
söngva, s. s. íslancl — ísland, ó ættarland, og Norðnr við heimskaut. Og hann
orti byggðasönginn: Þar sem að fyrst stóð vagga vor.
í öllum þessum kvæðum er það dýpt og máttur tilfinninga skáldsins, sem
gefur þeim mest gildi. Og svo rnikið og voldugt skáld var Kristján Jónsson á því
sviði, að honurn auðnaðist að túlka tilbrigði andvarpsins frá brjóstum mannanna,
og að ná í ljóð sitt eilíflegu gildi táranna fyrir mannlegar sálir, og sígildri, tærri
sorgartilfinningu einfarans, sem yfirgefur heimaslóðir og leggur út á kaldan
sand óvissunnar.
Skáldskap Kristjáns Jónssonar var vel tekið af þjóðinni og ljóð hans strax
almennt lærð og sungin. Vert er til frásagnar, að árið 1911, þegar ljóðmæli hans
komu út í 4. sinn — Washington útgáfan 1907 þar með talin — þá höfðu —
hygg ég — ljóðmæli einskis annars 19. aldar skáldsins komið svo oft út.
Árið 1907, eða um 40 árum eftir að Kristján andaðist, hélt Guðmundur skáld
Guðmundsson fyrirlestur um Kristján Jónsson á ísafirði. Hóf hann ræðu sína
með þessum orðum:
„Varla er nokkur sá kotbær á íslandi, þó að farið sé lengst upp til fjalla, að
fólkið þar kannist ekki við Kristján Jónsson skáld og kunni fleiri eða færri ljóð
eftir hann. Ég efast um, að nokkurt skálda vorra hafi náð jafn almennri þjóð-
hylli og vinsæld alþýðu og hann. Þjóðin hefir tekið innilegu ástfóstri við ljóðin
hans. Henni er sem hún heyri í þeim endurhljóm frá innstu strengjum hjarta
/ <<
sins .
Þetta var álit Guðmundar skálds Guðmundssonar fyrir 60 árum.
Seinna nokkru, á stuttu tímabili, var sem nafn Kristjáns Jónssonar heyrðist
sjaldan nefnt, og þeirri kenningu skaut upp, að hans tími hjá þjóðinni væri að
verða búinn. En þetta reyndist misskilningur. Sum kvæði hans hverfa að sjálf-
sögðu inn í nóttina svörtu — og eru horfin — rýma fyrir nýrri skáldskap, en beztu
Ijóð hans eru sígild vegna þeirra óbreytilegu og ótímabundnu mannlegu tilfinn-
inga, sem þau eru svo sönn tjáning fyrir. Þau geymir fóstran hans góða, gamla
sér við hjarta, eins og Matthías spáði fyrir hundrað árum.
í kvæðinu Dettifoss tókst Kristjáni, þótt hann væri aðeins 19 ára, þegar hann