Andvari - 01.01.1981, Qupperneq 28

26
SIGFÚS DAÐASON
ANDVARI
uppruna síns, tekið upp seðlana sem hann hafði saínaS til héraSssögu
Austur-Skaftafellssýslu og hafiS þaS verk sem vinir hans héldu aS væri
„sjálfsævisagan" og kunnu honum litlar þakkir fyrir þegar til kom, því aS
þeir könnuSust ekki viS draum sinn í þessari gerS. ÞaS er ögn dapurlegt aS
lesa samtímaumsagnir um þessar síSustu bækur Þórbergs, og þaS mun sanni
næst aS skilningsleysiS sem þær mættu hafi eitt veriS sök þess aS Þórbergi
féllust hendur viS verk sitt, og lagSi til hliSar fjórSu bók þess, sem var svo
nálægt því aS vera fullgerS aS aSeins vantaSi herzlumuninn. Þórbergi hefur
víst þótt tilgangslaust aS gefa þessa bók út; aS lokum gerSi hann ekki ráS
fyrir aS þetta verk sitt yrSi neins metiS fyrr en í framtíSarríkinu.íí2
Líklega er þaS þjóSfræSa-efniS, einkum í tveim fyrstu bókunum, sem
menn hefur skort þolinmæSi til aS tileinka sér. En líka er hitt, aS efninu
er raSaS aS sumu leyti nokkuS óheppilega í bækur og bitnar þaS mest á
annarri bók: „tiltölulega dauS landafræSi og fremur lítilsmegandi ættfræSi,"
sagSi Bjarni Benediktsson frá Hofteigi.53 En ritiS er þannig hugsaS af
höfundi, aS eftir aS hafa lýst tildrögum og tilkomu sjálfs sín í þennan
heim, víkur hann sér aS því aS lýsa umhverfi sínu, fyrst hinu allranæsta
og færir sig síSan smámsaman fjær unz hann hefur lokiS viS aS lýsa SuSur-
sveit allri. Þessi hluti verksins nær út alla fyrstu bók og aftur í þrettánda
kafla annarrar bókar. Ættrakning skreytt smásögum og örstuttum mann-
lýsingum tekur síSan fimm kafla. ÞriSja bók, sem sumum gagnrýnendunum
féll skást í geS af þessum bókum, er um barnaleiki, og er þar einnig rakiS
frá smáheimi til hins stærra, til þroskaSri leika og til fyrstu starfa, „vísinda-
iSkana“, og fram til fermingar. Þá er komiS aftur í sjötta kafla fjórSu bókar.
Þá tekur viS þesskonar efni sem vant er aS skipa mikiS rúm í sjálfsævisögum:
mannamyndir, mannlýsingasafn, og er þaS aSalefni fjórSu bókar. MeSal
mannlýsinga þessara getur aS líta nokkra listilegustu smíSisgripi Þórbergs.
Augljóst er aS Þórbergur hefur strax aS lokinni fyrstu bók 1 Suðursveit
veriS viS því búinn aS þessar bækur um æsku hans og æskustöSvar mundu
varla ná almenningshylli um sinn. I „Bréfi til Maju' dagsettu 27. janúar
1957 segir hann þegar, aS hann gæti trúaS aS: „þeim mun finnast fátt
um, sem engan allífshljóm bera í brjóstum sínum [. . .] en eru allir upp á
hrossálega viSburSi, og mitt óbóklega, einfalda mál og minn yfirlætislausi,
ljúfi stíll mun birtast þeim eins og morgunroSinn blindum manni.“54
Tengsl þriggja síSustu höfuSrita Þórbergs sín á milli og raunar líka viS
fyrri rit hans eru sérstaklega athugunarverS. ÁSur hefur nokkuS veriS vikiS
aS upptökum Árna sögu. En aS loknu því verki hefur Þórbergur fyrst tekiS