Andvari - 01.01.1981, Side 95

ANDVARI
í RÍKISRÁÐI 1904-1918
93
skrá, þ. á m. um kosningarétt og kjörgengi kvenna til jafns við karlmenn, lækk-
un aldurstakmarks kosningaréttar, afnám konungskjörs og fleira. Um ríkis-
ráðsuppburðinn var nú ákveðið, að það skyldi lagt á vald konungs, hvar málin
skyldu borin upp, og munu þó flestir hafa álitið, að breyting á uppburðinum í
danska ríkisráðinu mundi jafn ófáanleg og áður.
Hinn fyrsti af þessum umræddu fundum var haldinn hinn 20. október
1913. Þar var rætt um stjórnarskrármálið. Ráðherra íslands lagði til, að efnt
yrði til nýrra kosninga til Alþingis vegna þingrofs þess, sem samkvæmt stjórn-
arskrá Islands átti fram að fara, þá er stjórnarskrárfrumvarp hefði verið sam-
þykkt, og vakti jafnframt athygli á því, að æskilegt væri, að kjósendur gætu
þegar fengið vitneskju um, hvort vænta mætti staðfestingar konungs. Hér var
einkum um uppburð mála í ríkisráði að ræða. Alþingi vildi fella ákvæði stjórn-
arskrárinnar um þetta atriði niður þrátt fyrir boðskap, sem borizt hafði frá
konungi um málið, og stóð fast á því að leggja það á vald konungs að ákveða
með sérstökum úrskurði, hvernig uppburði málanna skyldi fyrir komið, því að
það væri forréttur konungs fráskilinn ákvörðun Alþingis. Samkvæmt 1. gr.
stjórnarskrárfrumvarpsins var „konungi í hendur lagið að gera með undirskrift
Islandsráðherra þá skipun, sem hann vill ákveða, þannig að hún sé skuldbind-
andi fyrir ísland og eins haldgóð eins og núverandi ríkisráðsákvæði alla þá
stund, er vilji konungs er um það óbreyttur.“ Jafnframt því að skýra frá þessu
lét ráðherra þess getið, að á Alþingi hefðu menn látið sér skiljast, að konungur
mundi ákveða, að þau mál, er hér væri um að ræða, skyldu borin upp fyrir
honum í ríkisráðinu, eins og verið hafði. Forsætisráðherra Dana tók þá til
máls og taldi ákvæðið í stjórnarskrárfrumvarpinu um uppburð íslenzkra mála
því aðeins geta staðizt, að konungur ákvæði í eitt skipti fyrir öll, að ráðherra
Islands bæri upp lög og mikilvægar stjórnarráðstafanir í ríkisráðinu, eins og
að undanförnu, nema því aðeins að gefin yrðu út lög að sameiginlegu ráði
Ríkisþings og Alþingis um ríkisréttarsamband Danmerkur og íslands, þar sem
ný skipan yrði á gerð. Forsætisráðherra bætti því við, að það væri ekki til-
gangurinn að ná neinum tökum af Dana hálfu á þeirn sérmálum, sem áskilin
væru íslenzku löggjafarvaldi, heldur sá, að danskir ráðherrar hefðu tækifæri
til að meta, hvort í lögum eða ályktunum, sem ráðherra Islands bæri upp, fælust
ákvæði, er vörðuðu sameiginleg ríkismálefni.
Konungur mælti síðan, að það væri ætlun hans að staðfesta stjórnarskrár-
frumvarpið, ,,en ég verð þá um leið í eitt skipti fyrir öll að ákveða í úrskurði,
er ráðherra íslands nafnsetur, að íslenzk lög og mikilvægar stjórnarráðstafanir
skuli bera upp fyrir mér í ríkisráði nú eins og að undanförnu, og mun ég kunn-
gera . . . að á þessu geti engin breyting orðið, nema ég staðfesti lög um ríkis-
réttarsamband Danmerkur og íslands, samþykkt bæði af Ríkisþinginu og Al-
þingi, þar er ný skipan verði gerð.“
Þess má geta hér, að á ríkisráðsfundi hinn 10. nóvember urðu enn á ný
miklar umræður um kostnaðinn af landhelgisgæzlunni í sambandi við löggjöf