Andvari - 01.01.1981, Side 97

ANDVARI
í RÍKISRÁÐI 1904-1918
95
og mikilvægra stjórnarráðstafana í ríkisráðinu, og að forsætisráðherra leggi fyrir
mig ráðgerða kgl. auglýsingu til Danmerkur um það, sem tekið var fram í hinu
opna bréfi til Islands. Um þingsályktunina óska ég að taka fram þetta: Það
sem gerðist á ríkisráðsfundi 20. október 1913, má ekki skilja svo, að uppburður
sérmála Islands fyrir konungi í ríkisráði mínu sé með því lagður undir lög-
gjafarvald Dana eða dönsk stjórnarvöld. En eins og hinu stjórnskipulega sam-
bandi milli Danmerkur og íslands er nú háttað, er uppburður íslenzkra laga
og mikilvægra stjórnarathafna í ríkisráði mínu eina tryggingin fyrir því, að þau
séu íslenzk sérmál og hafi ekki inni að halda ákvæði, er snerta sameiginleg
ríkismál. Islenzk lög og mikilvægar stjórnarathafnir verður því framvegis að
bera upp í ríkisráði mínu, og á því getur engin breyting orðið, nema lögfest
verði sú skipun, sem veitir jafnmikla tryggingu sem uppburður í ríkisráðinu
fyrir því, að ræða megi og fjarlægja vafaspurningar, sem upp kynnu að rísa frá
annarri hvorri hlið um takmörkin á milli sameiginlegra löggjafarmála og sér-
mála íslands.“
Umræður um málið urðu töluverðar, en verða ekki raktar hér, enda birtar
í Lögbirtingablaðinu og fleiri blöðum. Að þeim loknum tók ráðherrann aftur til-
lögu sína um staðfestingu stjórnarskrárinnar, þar sem honum þótti fyrirvara
Alþingis ekki fullnægt með þeim undirtektum, sem málið fékk hjá konungi.
Jafnframt tók hann afleiðingunum af þessum ágreiningi við konung og sagðist
verða að tilkynna honum, að hann mundi beiðast lausnar, þegar hann hefði
fengið tækifæri til að bera upp þau mál önnur frá síðasta Alþingi, sem enn
hefðu ekki verið til lykta leidd.
Konungur mælti: ,,Þar sem nú er svo komið sem ráðherra íslands hefur
lýst, verð ég að láta þá ósk í ljósi, að bera mig saman við íslenzka stjórnmála-
menn úr ýmsum flokkum, hvort unnt sé að leysa ágreininginn, sein er um ríkis-
ráðsspurninguna, til að greiða fyrir stjórnarskrármálinu.“
Ráðherra íslands bar þá upp tillögu Alþingis í fánamálinu, en þar sem
nokkur ágreiningur hafði verið á þingi um gerð fánans, kvaðst konungur vilja
fresta málinu um sinn og ræða það við þá stjórnmálamenn íslenzka, sem hann
ætlaði að kalla á sinn fund, enda væri þetta mál nátengt stjórnarskrármálinu.
Ráðherra Islands kvað þetta enn styrkja ósk sína um lausn frá embætti.
Lauk svo þessum sögulega fundi með því, að Sigurður Eggerz bað formlega
um lausn frá ráðherraembættinu, og samþykkti konungur hana.
Eins og konungur hafði sagt á ríkisráðsfundinum, kvaddi hann íslenzka
stjórnmálamenn til viðtals við sig, fyrst Hannes Hafstein, en síðan þá Einar
Arnórsson, Guðmund Hannesson og Svein Björnsson, að sögn eftir ábendingu
ftá Hannesi Hafstein. Eftir viðræður konungs við þessa rnenn var Einar Arn-
órsson skipaður ráðherra Islands í byrjun maímánaðar 1915, og þurfti nú að
hafa snör handtök um staðfestingu stjórnarskrárinnar fyrir setningu Alþingis
hinn 1. júlí, því að annars hefði þessi stjórnarskrárbreyting með ýmsum merk-