Andvari - 01.01.1981, Side 125

ANDVARI
ÍSLENZK LÝÐMENNTUN Á 19. ÖLD
123
II
Gamla íslenzka heimilið
Allt fram undir síðustu aldamót hafði
líf manna á íslandi haldizt að mestu
óbreytt um aldir. Þar gætti að vísu
evrópskra menningaráhrifa, en þau
skutu ekki rótum. Húsin voru með sama
sniði og á miðöldum og matargerðin
einnig. Menn fylgdu reiðgötunum, sem
lágu vítt og breitt um landið frá því í
fornöld. Vegna ytri aðstæðna og hindr-
ana gætti hinna miklu samfélagsbreyt-
inga, sem iðnbyltingin olli, ekki á Is-
landi fyrr en alllöngu síðar, þróunin
dróst á langinn, og hinn félagslegi grund-
völlur gömlu lýðmenntunarinnar hélt
velii allt fram undir okkar daga.
A síðari helmingi 19. aldar bjó mik-
ill meirihluti þjóðarinnar enn í sveit;
byggðin var þá eins og nú dreifð yfir
feikistórt svæði og víða langt á milli
bæja. Lítið samband var við umheiminn.
Enn þann dag í dag kemur pósturinn
ekki á suma sveitabæi nema einu sinni
í mánuði, en áður kom hann enn sjaldn-
ar. Um miðja síðustu öld fékk fólk í
Skaftafellssýslum póst með höppum og
glöppum þrisvar til fjórum sinnum á
ári, og ástandið var svipað annars stað-
ar. Ferðalög voru fátíð og kaupstaðar-
ferðir til aðdrátta aðeins farnar tvisvar
á ári.
„Húsbóndinn fór oftast einsamall,"
sagði bóndi nokkur í Eyjafirði. „Vinnu-
fólk komst sjaldan í kaupstaði, kven-
fólk í mesta lagi einu sinni á ári og
vinnumenn ekki öllu oftar.“
Stundum fóru hjúin ekki í kaupstað
árum saman, þótt leiðin væri ekki löng;
þau langaði ekkert til þess.
„Unga fólkið átti það til að ríða til
kirkju í aðrar sóknir, en það var sjald-
gæft.“
Sums staðar var langt í kaupstaðinn,
svo að menn fóru sjaldnar þess vegna;
einkurn voru ferðalög mjög erfið í Aust-