Andvari - 01.01.1992, Síða 72

70
GUNNAR STEFÁNSSON
ANDVARI
Höfundarverk Halldórs Laxness er, sem fyrr sagði, lítt kannað, miðað við
það sem rannsakað hefur verið í smæstu smáatriðum í verkum erlendra
höfuðskálda. Slíkar rannsóknir, einar sér, geta að sönnu byrgt fyrir mönn-
um meginlínur fremur en skerpt þær. Þess vegna eru yfirlitsrit mikils verð.
I þessari hugleiðingu hef ég fremur viljað minna á það sem mega virðast
meginlínur. Lesanda sem notið hefur þeirrar minnilegu lífsreynslu að lesa
verk Halldórs aftur og aftur um ævina hlýtur að koma margt í hug. Lær-
dómsríkt er að rekja ýmsa þræði í bókum hans og listrænum, heimspekileg-
um og félagslegum viðhorfum. Það stendur upp á Islendinga fyrst og
fremst að vega og meta þann arf sem Halldór lætur eftir sig. Vísast mun
hver kynslóð líta hann sínum augum og vel líklegt að menn beiti hann
hvassari gagnrýni í framtíðinni en verið hefur um sinn. Það þolir hann
mætavel. Mikil skáld eiga ekki að verða goð á stalli og því meira líf sem í
verkum þeirra felst, því fráleitari er slík líkneskjusmíð. Við getum kannski
lært af því hvernig Svíar umgangast sitt höfuðskáld, Strindberg, með lif-
andi og virkri gagnrýni og frjóu endurmati.
En hvað sem slíku endurmati kann að líða er hitt víst að fremur en
nokkur annar samtíðarmaður hefur Halldór Laxness kennt okkur að sjá
veröldina í ljósi skáldskapar. I því felst hin stóra gjöf hans til okkar sem lif-
að höfum samtíða honum einhvern spöl af öldinni. I slíku töfraljósi er gott
að dveljast um sinn, og það fylgir okkur fram á veginn.