Andvari - 01.01.1992, Blaðsíða 92

90
GUÐBJÖRG ÞÓRISDÓTTIR
ANDVARI
En því er ekki að neita að þetta mál flækti sálarástandið talsvert þessa síðsum-
ardaga á danskri grund.
Um miðjan september spyr ég vin minn Einar Olaf í bréfi hvort hann geti ekki út-
vegað mér starf við afskriftir á gömlum skræðum þegar ég komi aftur til Kaupmanna-
hafnar eða hvort slík viðfángsefni séu þeim málfræðíngum einum áskilin. Reynist það
ómögulegt telur bréfritari að sín bíði ekki annað en dauðinn og djöfullinn þegar hann
komi til Hafnar eftir veruna í Ryslinge. (11, bls. 27-28)
Þegar Halldór Laxness kemur í klaustrið er hann verðandi faðir. Tilhugs-
unin um barnið skyggir á tilveruna. Hann veit að barnið þarf sitt og óttast
að skakkafallið muni setja strik í hans reikning. Hann heldur sínu striki og
ákveður að dvelja um sinn í klaustri suður í Evrópu. Halldór, eins og
Steinn Elliði, fer með skugga á sálinni inn í klaustrið. Halldór hefur nýlega
fengið að vita að hann hafi gert stúlku barn en Steinn Elliði hefur misst
móður sína.
Tilhugsunin um foreldrahlutverkið hefur mikil áhrif á hann og í því hlut-
verki liggur grunnhugmynd Vefarans. Móðirin á þann kærleik sem barnið
getur treyst á en faðirinn getur haldið sínu striki. Niðurstaðan gildir hvort
heldur sem er fyrir einstakling eða mannkynið. Möguleikar mannkyns eru í
höndum kvenna en þær eru troðnar undir í mannfjöldanum eins og gamlar
konur og börn troðast undir á Leicester Square í draumi Steins Elliða.
Fyrri heimsstyrjöldin skilur Evrópu eftir í sárum. Himnafaðirinn skiptir sér
ekkert af heimsstyrjöldinni. Það er því ljóst að hann getur brugðist mann-
anna börnum eins og Halldór bregst sínu barni. Barn Halldórs verður að
setja allt sitt traust á móður sína. Sjálfsfyrirlitning og samviskubit Halldórs
gagnvart litlu dótturinni skýrir þá neikvæðu mynd sem Halldór dregur upp
af Steini Elliða og einnig hina miklu virðingu sem hann sýnir konum í verk-
inu.
Túlkun listaverks er svo háð persónulegri reynslu og lífsafstöðu listunn-
andans að útilokað er að tveir túlkendur geti komið sér saman um hvað sé
uppistaða og hvað ívaf í þeim marglita vef sem djúp skáldsaga er. Ef les-
andi lítur svo á að kærleikskraftur kvenna sé ekki metinn að verðleikum og
viðurkennir að konur séu troðnar undir í samfélaginu á hann auðvelt með
að sjá í Vefaranum hvernig höfundur hæðist að karlmennskunni og drottn-
unarlöngun karlmannanna en gerir konur að ímynd kærleikans. Hinn
íhaldssami lesandi, sem ekki viðurkennir kvenfrelsisbaráttu á erfitt með að
samþykkja að Vefarinn sé óður til kvenna. Konurnar í Vefaranum elska og
þrá að vera elskaðar en þrá þeirra er tilgangslaus vegna þess að karl-
manninn skortir hæfileikann til þess að elska og til þess að taka afleiðing-
um gerða sinna. Það er hins vegar ekki fyrr en með næstu skáldsögu, Sölku
Völku, sem konan áttar sig á stöðu sinni og rífur sig lausa. í lok Vefarans
stendur Diljá ráðvillt og niðurbrotin en finnur ekki leið út. Jófríður trúir